سرطان لوزالمعده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
سرطان لوزالمعده
(سرطان پانکراس)
نموداری که موقعیت لوزالمعده را در پشت معده نشان می‌دهد (که در این تصویر به رنگ زرد دیده می‌شود)
تخصص
نشانه‌ها
دورهٔ معمول آغازسن بالای ۴۰ سال[۲]
عوامل خطر
روش تشخیص
پیشگیریعدم استعمال دخانیات، محدود کردن مصرف الکل، حفظ وزن بدن در محدوده طبیعی و سالم، کاهش مصرف گوشت قرمز[۵]
درمان
پیش‌آگهیمیزان بقای پنج ساله ۱۳٪[۶]
فراوانی۳۹۳٬۸۰۰ (۲۰۱۵)[۷]
مرگ‌ها۴۱۱٬۶۰۰ (۲۰۱۵)[۸]
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
ویدئویی مفید و کوتاه دربارۀ سرطان لوزالمعده (به زبان انگلیسی)
سَر، تنه و دُم لوزالمعده: معده در این تصویر محو شده است تا کل لوزالمعده قابل نمایش باشد؛ چرا که تنه و دُم لوزالمعده کاملاً در پشت معده و گردن لوزالمعده هم تا حدی در پشت آن قرار دارد.

سرطان لوزالمعده یا سرطان پانکراس (به انگلیسی: Pancreatic cancer) نوعی سرطان است که در اثر تکثیر و رشد کنترل‌نشدهٔ سلول‌های بافت غدهٔ لوزالمعده (که پشت معده قرار دارد) پدید می‌آید و یک توده تشکیل می‌شود. این سلول‌های سرطانی توانایی حمله به دیگر بخش‌های بدن را دارند.[۹] چندین نوع متفاوت از سرطان لوزالمعده وجود دارد.

رایج‌ترین نوع که آدنوکارسینوم لوزالمعده نام دارد، ۹۰٪ موارد را شامل می‌شود[۱۰] و عبارت «سرطان لوزالمعده» گاهی فقط برای اشاره به این نوع سرطان استفاده می‌شود.[۱۱] آدنوکارسینوم از بخشی از لوزالمعده شروع می‌شود که مسئول ساخت آنزیم‌های گوارشی است.[۱۱] چندین نوع سرطان دیگر نیز که در مجموع به آنها «غیر آدنوکارسینومی» می‌گویند ممکن است از این سلول‌ها ایجاد شوند.[۱۱]

۲–۱ درصد از سرطان‌های لوزالمعده تومورهای نورواندوکرین هستند که از سلول‌های تولیدکنندهٔ هورمون لوزالمعده به وجود می‌آیند.[۱۱] در کل، میزان تهاجمی بودن این تومورها، کمتر از آدنوکارسینوم است.[۱۱]

علائم و نشانه‌های رایج‌ترین نوع سرطان لوزالمعده شامل این موارد است: زردی پوست، دردِ شکم یا درد پشت، کاهش وزن غیرتعمدی و بی‌دلیل، کم‌رنگ شدنِ مدفوع، ادرار تیره و بی‌اشتهایی.[۱] معمولاً در مراحل اولیهٔ بیمارِی، علائمی وجود ندارد و علائمی که شاخص قطعی بیماری هستند و به اندازه‌ای خاص هستند که بتوانند ما را به سرطان لوزالمعده مشکوک کنند، معمولاً زمانی پدیدار می‌شوند که بیماری به مرحلهٔ پیشرفتهٔ خود رسیده است.[۱][۲] در زمانِ تشخیص، سرطان لوزالمعده معمولاً به نقاط دیگر بدن نیز گسترش یافته است.[۱۱][۱۲]

سرطان لوزالمعده به‌ندرت در سنین پایین‌تر از ۴۰ سال رخ می‌دهد و بیش از نیمی از موارد آدنوکارسینوم لوزالمعده در افراد بالای ۷۰ سال دیده می‌شود.[۲] عواملِ خطرسازِ سرطان لوزالمعده شامل این موارد است: استعمال دخانیات، چاقی، دیابت و اختلالات ژنتیکی خاص.[۲] حدود ۲۵ درصد موارد، با کشیدن سیگار مرتبط است[۳] و ۵–۱۰٪ نیز وراثتی هستند.[۲]

سرطان لوزالمعده معمولاً به کمک ترکیبی از این روش‌ها تشخیص داده می‌شود: تصویربرداری پزشکی مانند سونوگرافی یا سی‌تی اسکن، آزمایش خون، و بررسی نمونه‌های بافتی.[۳][۴] این بیماری به چند مرحله تقسیم می‌شود؛ از مرحلهٔ اولیه (مرحلهٔ ۱) تا مرحلهٔ آخر (مرحلهٔ ۵).[۱۲] انجام غربالگری سرطان در جمعیت عمومی مؤثر تشخیص داده نشده است.[۱۳] خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده در میان افراد غیر سیگاری و افرادی که وزن مناسبی دارند و مصرف گوشت قرمز یا فرآوری‌شده را محدود می‌کنند، کمتر است.[۵] با این حال، این خطر برای مردان بیشتر است، به خصوص در صورت مصرف بسیار زیاد گوشت قرمز.[۱۴] با این حال، این یافته مورد بحث است، زیرا مثلاً مطالعه‌ای که توسط ژورنال بین‌المللی سرطان در سال ۲۰۱۳ انجام شد، هیچ رابطه آماری معنی‌داری بین مصرف گوشت قرمز و سرطان لوزالمعده پیدا نکرد، همچنین هیچ ارتباطی با جنس مذکر هم یافت نشد و تنها ارتباط مثبتی بین مصرف گوشت قرمز با خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده در زنان مشاهده شد؛ آن هم پس از محدود کردن مطالعه به مواردی که حضور سلول‌های سرطانی در بافت لوزالمعده با بررسیِ میکروسکوپی تأیید شده بود.[۱۵] خطر ابتلا به این بیماری در افراد سیگاری بلافاصله پس از ترک کاهش می‌یابد و تقریباً پس از ۲۰ سال احتمال ابتلای آن‌ها با بقیهٔ افراد برابر می‌شود.[۱۱] مدیریت درمانی سرطان لوزالمعده با جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، مراقبت تسکینی یا ترکیبی از این موارد انجام می‌شود.[۱] گزینه‌های درمانی تا حدی بر اساس مرحله سرطان انتخاب می‌گردد.[۱] جراحی تنها روشی است که ممکن است آدنوکارسینوم لوزالمعده را درمان کند،[۱۲] و همچنین ممکن است به‌منظور بهبود کیفیت زندگی در آنهایی که احتمال درمان قطعی ندارند، انجام شود.[۱][۱۲] مدیریت درد و تجویز داروهای کمک‌کننده به هضمِ غذا بعضاً لازم هستند.[۱۲] مراقبت تسکینی زودهنگام برای همهٔ موارد مبتلا به این بیماری توصیه می‌شود، حتی برای کسانی که تحت مراقبت با هدف درمان قطعی هستند.[۱۶]

سرطان لوزالمعده یکی از کشنده‌ترین انواع سرطان در سطح جهان است و یکی از کمترین نرخ‌های بقا را دارد. در سال ۲۰۱۵، انواع سرطان لوزالمعده منجر به مرگ ۴۱۱٬۶۰۰ نفر در سراسر جهان شد.[۸] سرطان لوزالمعده پنجمین علتِ شایعِ مرگِ ناشی از سرطان در بریتانیا[۱۷] و سومین علتِ شایعِ مرگِ ناشی از سرطان در ایالات متحده آمریکا است.[۱۸] این بیماری اغلب در کشورهای توسعه‌یافته رخ می‌دهد و این کشورها در سال ۲۰۱۲ شاهد ۷۰ درصد از کلِ موارد جدید این بیماری در جهان بوده‌اند.[۱۱] آدنوکارسینوم لوزالمعده معمولاً پیش‌آگهی بسیار بدی دارد. پس از تشخیص بیماری، حدود ۲۵٪ از مبتلایان، یک سال زنده می‌مانند و ۱۲٪ به مدت پنج سال زنده می‌مانند.[۶][۱۱] اگر سرطان زود تشخیص داده شود، میزان بقای پنج ساله تا حدود ۲۰٪ افزایش می‌یابد.[۱۹] پیامد سرطان‌های نورواندوکرین بهتر از آدنوکارسینوم است. پس از گذشت ۵ سال از تشخیص و درمان، ۶۵ درصد از افراد مبتلا زنده هستند، اگرچه میزان بقا بسته به نوع تومور به‌طور قابل توجهی متفاوت است.[۱۱]

انواع[ویرایش]

لوزالمعده وظایف زیادی دارد که توسط سلول‌های غدد درون‌ریز در جزایر لانگرهانس و سلول‌های آسینارِ برون‌ریز انجام می‌شود. سرطان لوزالمعده ممکن است در هر یک از این موارد ایجاد شود و عملکرد آنها را مختل کند.
میزان خطر نسبی بدخیمی‌های مختلف لوزالمعده. سرطان‌های لوزالمعده به رنگ قرمز/صورتی نشان داده شده است.[۲۰]

انواع متعدد سرطان لوزالمعده را می‌توان به دو گروه کلی تقسیم کرد. اکثریت قریب به اتفاق موارد (حدود ۹۵٪) در بخشی از لوزالمعده رخ می‌دهد که آنزیم‌های گوارشی را تولید می‌کند که به عنوان جزء برون‌ریز شناخته می‌شود. انواع مختلفی از سرطان‌های برون‌ریز لوزالمعده شرح داده شده است، اما تشخیص و درمان آن‌ها اشتراک فراوانی دارد. میزان اندکی از سرطان‌هایی که در بافت تولیدکننده هورمون (دستگاه درون‌ریز) لوزالمعده ایجاد می‌شوند، ویژگی‌های بالینی متفاوتی دارند و به آنها تومورهای نوراندوکرین لوزالمعده می‌گویند که گاهی به اختصار «PanNETs» هم نوشته می‌شود. هر دو گروه بیشتر (اما نه منحصراً) در افراد بالای ۴۰ سال رخ می‌دهند و در مردان کمی شایع‌تر هستند؛ اما برخی از زیرگروه‌های نادر سرطان لوزالمعده بیشتر در زنان یا کودکان رخ می‌دهند.[۲۱][۲۲]

برون‌ریز[ویرایش]

انواع برون‌ریزِ سرطان، بیشتر از نوعِ «آدنوکارسینوم» است (گاهی عباراتی چون «تهاجمی» و «مجرایی» هم به نام اینگونه سرطان‌ها اضافه می‌شود)، که شایع‌ترین نوع سرطان لوزالمعده محسوب می‌شوند و حدود ۸۵٪ از تمام سرطان‌های لوزالمعده را در برمی‌گیرند.[۲] تقریباً همه اینها در مجاری لوزالمعده، و به صورت «آدنوکارسینوم مجرای لوزالمعده»[الف] آغاز می‌شوند.[۲۳] این در حالی است که بافتی که سرطان از آن نشأت می‌گیرد - اپیتلیوم مجرای لوزالمعده - کمتر از ۱۰٪ از غدهٔ لوزالمعده را از نظر حجم سلولی تشکیل می‌دهد، زیرا تنها از مجاری لوله‌ای‌شکل (یک سیستم مجرایی گسترده اما مویرگی‌مانند که به بیرون شاخه شاخه می‌شود) تشکیل شده است.[۲۴] این سرطان از سلول‌های مجاری حمل‌کننده ترشحات (مانند آنزیم‌ها و بی‌کربنات) به بیرونِ لوزالمعده ایجاد می‌شود. حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از آدنوکارسینوم‌ها در سرِ لوزالمعده رخ می‌دهد.[۲]

شایع‌ترین نوع بعدی، یعنی کارسینوم سلول آسینار لوزالمعده، در آن دسته از سلول‌هایی تشکیل می‌شود که سازندهٔ آنزیم هستند و ۵ درصد از سرطان‌های برون‌ریز لوزالمعده را شامل می‌شود.[۲۵] همچون سرطان‌هایِ غددِ درون‌ریزِ «عملکردی» که در زیر توضیح داده شده است، کارسینوم سلول آسینار ممکن است باعث تولید بیش از حد مولکول‌های خاص - در این مورد آنزیم‌های گوارشی - شود که قادر به ایجادِ علائمی چون بثورات پوستی و درد مفاصل است.

سیست‌آدنوکارسینوم لوزالمعده ۱٪ از سرطان‌های لوزالمعده را تشکیل می‌دهند و پیش‌آگهی بهتری نسبت به سایر انواع برون‌ریز دارد.[۲۵]

پانکراتوبلاستوم نوع نادری است که بیشتر در دوران کودکی رخ می‌دهد و پیش‌آگهی نسبتاً خوبی دارد. سایر سرطان‌های برون‌ریز شامل کارسینوم‌های آدنواِسکوآموس، کارسینوم‌های سلول نگینی، تومورهای هپاتوئید، کارسینوم‌های کلوئیدی، کارسینوم‌های تمایزنیافته و کارسینوم‌های تمایزنیافته با سلول‌های ژانت استئوکلاست‌مانند هستند. تومور توپُر پاپیلاری کاذب نوعی بدخیمی با درجه پایین نادر است که بیشتر در زنان جوان‌تر روی می‌دهد و عموماً پیش‌آگهی بسیار خوبی دارد.[۲][۲۶]

نئوپلاسم کیست‌های موسینی لوزالمعده گروه وسیعی از تومورهای لوزالمعده هستند که پتانسیل بدخیم متفاوتی دارند. با افزایش قدرت تشخیصی و رایج شدن سی‌تی اسکن‌ها، این نوع تومورها به میزانِ بسیار بیشتری از قبل شناسایی می‌شوند، و بحث در مورد بهترین روش ارزیابی و درمان آنها ادامه دارد، چرا که بسیاری از آنها خوش‌خیم هستند.[۲۷]

نوراندوکرین (درون‌ریز)[ویرایش]

تعداد بسیار اندکی از تومورهایی که در سایر نقاط لوزالمعده ایجاد می‌شوند، عمدتاً تومورهای نوراندوکرین (درون‌ریز) لوزالمعده (PanNETs) هستند.[۲۸] تومورهای نوراندوکرین درون‌ریز (NETs) گروه متنوعی از تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم هستند که از سلول‌های نوراندوکرینِ غدد درون‌ریز بدن به وجود می‌آیند که مسئول یکپارچه‌سازی و هماهنگی دستگاه عصبی و غدد درون‌ریز هستند. تومورهای نوراندوکرین درون‌ریز (NETs) ممکن است در بیشتر اعضا و احشای‌های بدن، از جمله لوزالمعده رشد کنند که البته در لوزالمعده انواع مختلف بدخیم آن نادر هستند. تومورهای نوراندوکرین لوزالمعده‌ها بسته به میزان تولید هورمون به دو نوع «عملکردی» (فعال) و «غیر عملکردی» (غیرفعال) دسته‌بندی می‌شوند. انواع فعال هورمون‌هایی مانند انسولین، گاسترین و گلوکاگون را به مقدار زیاد در جریان خون ترشح می‌کنند که منجر به علائم مهم و بالقوه خطرناکی مانند افت قند خون می‌شود، اما خوبی‌شان آن است که چنین چیزی منجر به تشخیص نسبتاً زودهنگام سرطان می‌شوند. رایج‌ترین انواع تومورهای نوراندوکرین (درون‌ریز) لوزالمعده فعال، انسولینما و گاسترینوما هستند که نام آن‌ها برگرفته از هورمون‌هایی است که ترشح می‌کنند. انواع غیرعملکردی (غیرفعال) تومور، آنقدری هورمون‌ ترشح نمی‌کنند تا علائم بالینی آشکار ایجاد شود، بنابراین تومورهای غیرفعال نوراندوکرین لوزالمعده تنها پس از گسترش سرطان به سایر قسمت‌های بدن تشخیص داده می‌شوند.[۲۹]

همچون سایرِ تومورهای نوراندوکرین درون‌ریز، تاریخچه اصطلاحات و طبقه‌بندی این تومورها پیچیده است.[۲۸] این سرطان‌های لوزالمعده گاهی «سرطان سلول جزیره‌ای» نامیده می‌شوند،[۳۰] اگرچه اکنون معلوم شده است که برخلاف تصور قبلی، در واقع از سلول‌های جزایر لانگرهانس نشات نمی‌گیرند.[۲۹]

علائم و نشانه‌ها[ویرایش]

یرقان ممکن است علامتی از انسداد مجرای صفراوی ناشی از سرطان لوزالمعده باشد.

از آنجایی که معمولاً در مراحل اولیه سرطان لوزالمعده علائم قابل تشخیصی وجود ندارد، این بیماری معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شود که سرطان فراتر از لوزالمعده گسترش یافته است.[۴] این موضوع یکی از دلایل اصلی میزان اندک بقای مبتلایان است. تومورهایِ نورواندوکرینِ فعالِ لوزالمعده در این مورد استثنا هستند؛ چرا که تولید بیش از حد هورمون‌های فعال مختلف در این تومورها منجر به شکل‌گیری علائم (که به نوع هورمون بستگی دارد) می‌شود.[۳۱]

علائم رایج آدنوکارسینوم لوزالمعده عبارتند از:

  • درد یکی از شایع‌ترین علائم گزارش شده در سرطان لوزالمعده است که حتی با تومورهای کوچک لوزالمعده (کمتر از ۲ سانتی‌متر) هم دیده می‌شود.[۳۲][۳۳] درد مرتبط با سرطان لوزالمعده معمولاً شروع تدریجی دارد و آهسته‌گستر است و زمانی که فرد به پزشک مراجعه می‌کند، حدود یک تا دو ماه از آغازِ درد گذشته است. سرطان‌هایی که از تنه یا دُم لوزالمعده شروع می‌شوند معمولاً اندازهٔ نسبتاً بزرگتری پیدا می‌کنند و به سایر احشای مجاور فشار می‌آورند که باعث درد می‌شود.[۳۴] سرطان همچنین ممکن است به اعصاب اطراف لوزالمعده، به‌ویژه شبکهٔ اعصاب احشایی،[۳۵][ب] گسترش یابد که اغلب باعث کمردرد می‌شود.[۳۴] درد شدید در ناحیه پشت یا کمر، پزشک را مشکوک به وجود تومور در تنه و دم لوزالمعده می‌کند. درد عموما در قسمت بالایی شکم یا پشت حس می‌شود که بسیاری از مواقع، از جلو (اطراف معده) به پشت می‌زند. در آغاز، گاهی درد به اصطلاح «می‌آید و می‌رود».[۳۶] درد ممکن است شب‌هنگام بدتر شود و در طول زمان افزایش یابد تا آنکه شدید و بی‌وقفه گردد.[۲۵] درد همچنین ممکن است با غذاخوردن[۳۵][۳۷] یا دراز کشیدن بدتر شود[۳۶] و با خم شدن به جلو، کمی تسکین یابد. در بریتانیا، حدود نیمی از موارد جدید سرطان لوزالمعده پس از مراجعه افراد به بخش اورژانس بیمارستان برای شکم‌درد یا زردی پوست تشخیص داده می‌شود. در بیش از دو سوم افراد، درد شکم علامت اصلی است، که ۴۶٪ آنها زردی پوست (یرقان) هم دارند. در ۱۳٪ مبتلایان، زردی پوست با درد شکم همراه نیست.[۱۲]
  • یرقان یا زردی، که در سفیدی چشم‌ها یا پوست، با یا بدون درد، دیده می‌شود و گاهی با ادرار تیره همراه است. زردی اغلب زمانی ایجاد می‌شود که سرطان در سرِ لوزالمعده باشد و مجرای صفراوی مشترک را در محلِ عبور از لوزالمعده مسدود کند.[۳۸] این موضوع سبب افزایش غیرطبیعی سطح بیلی‌روبین در خون می‌شود که علاوه بر ایجاد زردی، ممکن است باعث خارش پوست شود.[۳۴] یرقان یک نشانه نسبتاً زودرس در تومورهای سرِ لوزالمعده است و تومورهایی که با زردیِ بدون درد تظاهر می‌کنند؛ در مقایسه با تومورهایی که با درد و زردی توأم همراه هستند، پیش‌آگهی نسبتاً مطلوب‌تری دارند.[۳۹][۴۰] شایان ذکر است که زردی زمانی نمایان می‌شود که سطح بیلی‌روبین به بیش از ۳٫۰–۲٫۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد و خارش پوست زمانی پدیدار می‌شود که سطح بیلی‌روبین به بیش از ۸٫۰–۶٫۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد.[۳۵]
  • کاشکسی یا کاهشِ وزنِ غیرقابل توضیح و ناخواسته، که یا به‌دلیل بی‌اشتهایی است، یا به سبب اختلال در عملکرد برون‌ریز لوزالمعده که منجر به سوءهاضمه می‌شود.[۱۲]
  • تومور لوزالمعده ممکن است بر روی احشای مجاور فشار بیاورد و فرآیندهای گوارشی را مختل و تخلیه معده را دشوار کند که این فرایند گاهی باعث تهوع، نفخ[۴۱] و احساس پُری می‌شود.[۳۷] چربی هضم‌نشده منجر به مدفوع بدبو و چرب می‌گردد که به سختی دفع می‌شود.[۱۲] یبوست نیز شایع است.[۴۲]
  • دست‌کم ۵۰ درصد از افراد مبتلا به آدنوکارسینوم لوزالمعده در زمانِ تشخیص، دیابت دارند[۲] که معمولا از حدود ۲ سال قبل‌تر یا کمتر آغاز شده است.[۴۳] در حالی که ابتلا به دیابت طولانی‌مدت، خود یک عاملِ خطرِ شناخته‌شده برای سرطان لوزالمعده است (به عوامل خطر مراجعه کنید)، سرطان، خودش می‌تواند باعث دیابت شود، که در این صورت، دیابتِ نوظهور گاهی نشانه اولیه سرطان لوزالمعده در نظر گرفته می‌شود.[۴۴] افراد بالای ۵۰ سال که برای نخستین بار به دیابت مبتلا می‌شوند، ظرفِ سه سال آتی، هشت برابر بیشتر از افراد عادی، خطرِ ابتلا به آدنوکارسینومِ لوزالمعده دارند و پس از آن، خطرِ نسبیِ ابتلا کاهش می‌یابد.[۱۲]
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری بر حسب شیوع به شرح زیر است:[۴۵]
علائم نشانه‌ها
  • یرقان (۵۵٪)
  • هپاتومگالی – (۳۹٪)
  • وجود توده در ربع فوقانی راست شکم (۱۵٪)
  • کاشکسی (۱۳٪)
  • علامت کوروازیه (کیسه صفرا متسع و قابل لمس اما بدون درد
    در حاشیه سمت راست بالای شکم و زیر دنده‌ها) (۱۳٪)
  • وجود توده در بالای شکم (اپی‌گاستر) (۹٪)
  • آسیت (۵٪)

یافته‌های دیگر[ویرایش]

سطح مقطع کبدِ دچارِ متاستاز انسان در کالبدگشایی، نشان‌دهنده جای‌گیری وسیع تومور (نقاط کم رنگ) است که تومورهای ثانویه ناشی از سرطان لوزالمعده هستند.
نقاط و نواحی روشن، متاستازهای سرطان هستند که به طور گسترده کبد را فرا گرفته‌اند.
متاستاز سرطان لوزالمعده به بدن مهره‌های ستون فقرات
متاستاز به بالای استخوان جمجمه
متاستاز به ریه‌ها که در تصویر رادیوگرافی قفسه سینه به‌صورت نواحی پراکنده سفید بر روی ریه‌ها دیده می‌شود.
  • سندرم تروسو[۴۶] که در آن لخته‌های خون به‌طور خودبه‌خود در رگ‌های خونی پورتال (ترومبوز وریدپورت)، سیاهرگ‌های عمقی اندام‌ها (ترومبوز سیاهرگی عمقی)، یا سیاهرگ‌های سطحی (ترومبوز سیاهرگی سطحی) در هر نقطه از بدن تشکیل می‌شوند - ممکن است با سرطان لوزالمعده و در حدود ۱۰ درصد موارد آن دیده شوند.[۳] عوارض ترومبوآمبولیک (لخته‌های خون، آمبولوز) بیشتر در سرطان‌های تنه و دم لوزالمعده دیده می‌شود.[۴۷]
  • افسردگی بالینی مرتبط با سرطان لوزالمعده در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد این سرطان گزارش شده است و می‌تواند مانعی برای مدیریت بهینه آن باشد. افسردگی گاهی پیش از تشخیص سرطان لوزالمعده ظاهر می‌شود و نشان می‌دهد که شاید توسط فرایندهای بیولوژیک بیماری ایجاد شود.[۳]
  • علاوه بر خارش پوست که در بخش یرقان توضیح بدان اشاره شد، برخی تظاهرات پوستی به صورت یافته‌هایی پارانئوپلاستیک در برخی بیماران مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، هر دو نوعِ پمفیگوئید تاولی و پمفیگوئید مخاطی (سیکاتریکال)، حتی به‌عنوان نخستین تظاهر سرطان لوزالمعده گزارش شده‌اند.[۴۸]
  • سایر تظاهرات شایع این بیماری عبارتند از: ضعف و خستگی زودرس، خشکیِ دهان، مشکلاتِ خواب، و تودهٔ قابل لمس شکمی.[۴۲]

علائم گسترش سرطان[ویرایش]

  • گسترش سرطان لوزالمعده به سایر اندام‌ها (متاستاز) نیز ممکن است علائمی ایجاد کند. معمولاً آدنوکارسینوم لوزالمعده ابتدا به گره‌های لنفاوی مجاور و بعداً به کبد یا حفره صفاقی، روده بزرگ یا ریه‌ها گسترش می‌یابد.[۳] سرطان لوزالمعده به‌طور غیرمعمول، به استخوان‌ها یا مغز هم ممکن است سرایت کند.[۴۹]
  • تومورهای شکل‌گرفته در لوزالمعده نیز ممکن است سرطان‌های ثانویه باشند که از سایر قسمت‌های بدن آمده‌اند. البته این موضوع نامعمول است و تنها در حدود ۲ درصد موارد سرطان لوزالمعده دیده می‌شود. تومور کلیه شایع‌ترین سرطانی است که به لوزالمعده می‌زند و پس از آن سرطان روده بزرگ و سپس ملانوما، سرطان پستان و سرطان ریه قرار دارند. در چنین مواردی، چه به امید درمان قطعی و چه برای کاهش علائم، ممکن است جراحی روی لوزالمعده ضرورت یابد.[۵۰]

عوامل خطرساز[ویرایش]

سیگار کشیدن قوی‌ترین عامل خطرساز سرطان لوزالمعده است.
شاخص توده بدنی - اضافه‌وزن و چاقی از عوامل خطرساز مهم اما قابل اصلاح برای سرطان لوزالمعده هستند.

عوامل خطرساز بروز آدنوکارسینوم لوزالمعده به شرح زیر است:[۲][۱۱][۱۲][۵۱][۵۲]

استعمال دخانیات[ویرایش]

استعمال دخانیات مهمترین و قوی‌ترین عامل خطرسازِ قابل اجتناب برای سرطان لوزالمعده است.[۵۳] دلیلِ اصلی ایجاد سرطان در اثر استعمال دخانیات، مواد سرطان‌زای متعددی است که در دود تنباکو وجود دارد و در لوزالمعده متابولیزه می‌گردد و در نتیجه، ترکیباتی ایجاد می‌شود که با دی‌ان‌ای ترکیب شده و منجر به افزایش احتمال جهش‌های ژنتیکی و در نهایت سرطان لوزالمعده می‌شود.[۵۴] یک مرور سیستماتیک بر روی مطالعات انجام شده که در مجموع ۱۳٫۰۰۰ بیمار را در بر می‌گرفت، نشان داد که کشیدن سیگار، خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را تقریباً ۲٫۲ برابر می‌کند.[۵۵] این خطر با تعداد سیگارهای مصرفی و سال‌های مصرف سیگار افزایش می‌یابد. تقریباً ۲۵ تا ۳۰ درصد سرطان‌های لوزالمعده در اثر مصرف سیگار ایجاد می‌شود.[۳۵][۵۳][۵۶] این خطر پس از ترک سیگار به آرامی کاهش می‌یابد و حدود ۲۰ سال طول می‌کشد تا تقریباً به میزان ابتلای افراد غیرسیگاری‌ بازگردد.[۵۵] آلاینده هوای غیرفعال (دودِ دستِ دوم) احتمالاً اندکی خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهد.[۵۷]

چاقی[ویرایش]

اضافه وزن و چاقی از عوامل خطرساز مهم اما قابل اصلاح برای ایجاد سرطان لوزالمعده هستند. اضافه وزن (شاخص توده بدنی ۲۵ تا ۳۰) خطر ابتلا به این بیماری را ۱٫۳ برابر افزایش می‌دهد[۵۸] و چاقی (شاخص توده بدنی ۳۰ یا بیشتر) این خطر را ۱٫۷[۵۸] تا ۲[۳۵] برابر افزایش می‌دهد. در برخی از جمعیت‌ها، تخمین زده می‌شود که تا ۲۵ درصد موارد سرطان لوزالمعده ناشی از اضافه وزن و چاقی باشد.[۵۹] چاقی همچنین با افزایش خطر مرگ ناشی از سرطان پانکراس مرتبط است.[۶۰][۶۱]

سابقهٔ خانوادگی[ویرایش]

حدود ۵ تا ۱۰ درصد موارد سرطان لوزالمعده یک زمینهٔ ارثی دارد که در آن افراد مبتلا، سابقه خانوادگی سرطان لوزالمعده را دارند.[۲][۶۲] اگر بیش از یک نفر از بستگان درجه یک مبتلا به این بیماری باشند، خطر بروز به‌شدت افزایش می‌یابد و اگر آن عضو خانواده پیش از ۵۰ سالگی به سرطان مبتلا شده باشند، خطر ابتلا در عضو دیگر خانواده دچار افزایش اندکی می‌شود.[۴] اگر در فردی، سابقهٔ سرطان لوزالمعده در دو نفر از بستگان درجهٔ اولش وجود دشته باشد، حطر ابتلا به بیماری در خودش ۱۸ برابر می‌شود و اگر ۳ نفر از خویشاوندان درجهٔ اول پیش‌تر به سرطان لوزالمعده مبتلا بوده‌اند، خطر ابتلا در خودش تا ۵۷ برابر افزایش می‌یابد.[۶۳] بسیاری از ژن‌های درگیر هنوز شناسایی نشده‌اند.[۲][۶۴] پانکراتیت ارثی خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده در طول زندگی را به میزان ۳۰ تا ۴۰ درصد تا حوالی ۷۰ سالگی افزایش می‌دهد.[۳] غربالگری برای کشف سرطان لوزالمعده در مراحل اولیه ممکن است به دلایل پژوهشی به افراد مبتلا به پانکراتیت ارثی پیشنهاد شود.[۶۵] برخی از افراد ممکن است تصمیم بگیرند که لوزالمعده خود را برای جلوگیری از ایجاد سرطان در آینده با جراحی خارج کنند.[۳]

سندرم‌های ارثی نادر[ویرایش]

سرطان لوزالمعده با برخی از سندرم‌های ارثی نادر مرتبط است:[۲][۳][۴]

بروز تومور نوراندوکرین لوزالمعده نیز با نئوپلازی متعدد غدد درون‌ریز نوع ۱ و بیماری فون هیپل لیندو مرتبط است.[۲][۳][۴]

پانکراتیت[ویرایش]

پانکراتیت مزمن یک بیماری التهابی پیشروندهٔ لوزالمعده است که منجر به فیبروز و در نتیجه نارسایی بخشِ برون‌ریز می‌شود که با دردهای مزمن شکمی شدید، اسهال مزمن و سوءتغذیه همراه است و همچنین ممکن است نارسایی غدد درون‌ریز را در پی داشته باشد که منجر به دیابت ثانویه می‌شود. علت اصلیِ پانکراتیت مزمن مصرفِ بیش از حدِ الکل است و سیگار کشیدن و پانکراتیت‌های حاد مکرر نیز در ایجاد آن نقش دارند.[۸۶]

پانکراتیت مزمن خطر ابتلا به سرطان پانکراس را ۱۳ برابر افزایش می‌دهد.[۵۶][۸۷][۸۸] سرطان پس از یک دوره ۱۰ تا ۲۰ ساله از پانکراتیت مزمن ایجاد می‌شود.[۸۷][۸۸] البته باید توجه داشت که پانکراتیت مزمن یک علت نسبتاً ناشایع سرطان لوزالمعده است که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به این پانکراتیت مزمن را گرفتار می‌کند.[۸۹] پانکراتیت مزمن چه به دلیل مصرف الکل باشد و چه دلایل غیر الکلی داشته باشد، با افزایش خطر ابتلا به این سرطان همراه است.[۵۳]

پانکراتیت ارثی یک بیماری ژنتیکی است که به شیوهٔ اتوزومال غالب به ارث می‌رسد. شایع‌ترین ژن جهش‌یافت در این بیماری، ژن PRSS1 است. این بیماری با حملات مکرر و متعدد پانکراتیت حاد مشخص می‌شود که در دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود. این حملات مکرر منجر به ایجاد پانکراتیت مزمن در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی و در نتیجه افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده می‌شود.[۳][۶۴][۷۹] سرطان معمولاً در دهه پنجم زندگی ایجاد می‌شود و در ۲۵ تا ۴۰ درصد از بیماران رخ می‌دهد.[۷۹][۹۰][۹۱]

پانکراتیت استوایی نوعی پانکراتیت مزمن است که عمدتاً در مناطق گرمسیری و با علتی ناشناخته رخ می‌دهد. جهش ژن SPINK1 در ۲۰ تا ۵۰ درصد این بیماران شناسایی شده است. این بیماری معمولاً در سنین پایین دیده می‌شود و منجر به درد مزمن شکم و دیابت ثانویه می‌گردد. این نوع پانکراتیت با افزایش احتمال بروز سرطان لوزالمعده همراه است[۵۳] اما تخمین خطر بروز سرطان لوزالمعده در این بیماران دشوار است.[۹۲] در مطالعات انجام شده طی یک پیگیری هشت ساله، ۸٫۳٪ از بیماران مبتلا به پانکراتیت استوایی بعداً به سرطان لوزالمعده مبتلا شدند.[۹۲][۹۳]

دیابت[ویرایش]

دیابت یک عامل خطرساز برای سرطان لوزالمعده است و (همان‌طور که در بخش علائم و نشانه‌ها ذکر شد) دیابتِ نوظهور ممکن است نشانهٔ اولیهٔ این سرطان باشد. افرادی که بیش از ۱۰ سال مبتلا به دیابت نوع ۲ بوده باشند، ممکن است در مقایسه با افراد بدون دیابت، ۵۰ درصد بیشتر در معرض خطر این سرطان باشند.[۳] برخی مطالعات، از جمله یک متاآنالیز، میزان این خطر را بیشتر دانسته و نشان داده‌اند که دیابت، خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را ۱٫۵ تا ۲ برابر افزایش می‌دهد.[۹۴][۹۵][۹۶] دیابت سومین عامل خطرسازِ قابلِ اصلاح برای این بیماری، پس از سیگار و چاقی است.[۹۷] برای نقش متفورمین و سایر داروهای ضددیابت، بخش پیشگیری و غربالگری را ببینید.

بعضی پژوهشگران بر این باورند که دیابت عارضه سرطان لوزالمعده است و نه عامل ایجادکنندۀ آن.[۹۸][۹۹][۱۰۰] به عنوان مثال، در یک مطالعه که ۵۱۲ موردِ جدید از سرطان لوزالمعده را با ۹۳۳ فرد کنترل با سنِ مشابه بررسی نمود؛ در مقایسه با گروهِ شاهد، دیابت در موارد سرطان لوزالمعده شیوع بیشتری داشت (۴۷ در مقابل ۷ درصد) و احتمال تشخیص آن در دو سال قبل بیشتر بود (۷۴ در مقابل ۵۳ درصد). پس از جراحی ویپل، دیابت در ۱۷ بیمار از ۳۰ بیمار مبتلا به دیابتِ نوظهور (۵۷ درصد) برطرف شد، در حالی که شیوع آن در ۱۱ بیمار که دیابتِ مزمن طولانی‌مدت داشتند، بدون تغییر ماند.[۱۰۱] با این حال، شواهد روزافزون دیگری نشان داده است که متابولیسم غیرطبیعی گلوکز، مقاومت به انسولین و هایپرانسولینمی، پیش از آنکه عارضۀ سرطان تحت‌بالینی باشند، عوامل ایجادکنندۀ سرطان لوزالمعده هستند.[۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷] مکانیسم زیربنایی این ارتباط نامشخص است. با این حال، دست‌کم برخی از داده‌های کنونی نشان می‌دهد که افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده در بیماران مبتلا به بیماری‌های متابولیک مانند دیابت نوع ۲ و سایر حالت‌های مقاومت به انسولین و همچنین چاقی ممکن است مربوط به کاهش سطح یک هورمون پپتیدی پلاسما به‌نام آدیپونکتین باشد. هورمونی که از بافت چربی ترشح می‌شود و حساس‌کنندهٔ سلول‌ها به انسولین و دارای خواص ضد التهاب است.[۱۰۸] در سال ۲۰۲۱، ونتوری گزارش داد که لوزالمعده قادر به جذب مقدار زیادی سزیم رادیواکتیو (سزیم-۱۳۴ و سزیم-۱۳۷) است که باعث پانکراتیت مزمن و احتمالاً سرطان لوزالمعده با آسیب به جزایر لوزالمعده می‌شود و همچنین بروز دیابت نوع ۳سی (پانکراتوژنیک) می‌شود.[۱۰۹] پانکراتیت مزمن، سرطان لوزالمعده و دیابت در جمعیت‌های آلوده به سزیم رادیواکتیو، به ویژه کودکان و نوجوانان، پس از حوادث هسته‌ای فوکوشیما و چرنوبیل افزایش یافت. در عین حال، بیماری‌های لوزالمعده، دیابت و سزیم رادیواکتیو محیطی در سراسر جهان در حال افزایش است.

عوامل محیطی و مواجهه‌های شغلی[ویرایش]

بین مصرف کادمیم - چه از طریق کشیدن سیگار یا بودن در معرض جوشکاری و لحیم‌کاری یا خوردن آب و غذای آلوده - و افزایشِ احتمالِ بروز سرطان لوزالمعده ارتباط ضعیفی گزارش شده است.[۳۵]

همچنین افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده در نتیجه مواجهه شغلی با هیدروکربن‌های کلردار، آفت‌کش‌ها (به ویژه حشره‌کش‌های حاوی پلی‌کلر)، فرمالدئید، حلال‌های آلی، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای، ترکیبات کروم و ذرات سیلیس مشاهده شده است.[۵۳][۸۹] با این حال، سهم این مواد شیمیایی در ایجاد سرطان لوزالمعده نسبتاً کم است و شاید تقریباً ۵٪ موارد را تشکیل دهند.[۵۳][۸۹] علاوه بر این، تفکیک تأثیر این مواد شیمیایی از اثرات سوء دود سیگار، که یک عامل خط رایج‌تر است، بسیار دشوار است.[۵۳]

عفونت‌ها[ویرایش]

تا به امروز، هیچ مدرک محکم و مستدلی وجود ندارد که ارتباط مستقیم میان سرطان لوزالمعده با عفونت هلیکوباکتر پیلوری را به‌طور یقین اثبات کند.[۳۵] با این حال برخی پژوهشگران مشکوک بودند که عفونت هلیکوباکتر پیلوری ممکن است یک عامل خطرساز در ایجاد سرطان لوزالمعده باشد. نتایج مطالعاتی که رابطه بین عفونت هلیکوباکتر پیلوری و سرطان لوزالمعده را ارزیابی می‌کنند، متناقض است:[۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲] چندین مطالعه، از جمله چند متاآنالیز، افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را با این عفونت نشان داده‌اند،[۱۱۳][۱۱۴] به‌ویژه در رابطه با نقش سیتوتوکسین CagA در این باکتری.[۱۱۵][۱۱۶][۱۱۷] از طرف دیگر، برخی از مطالعات هیچ ارتباط آماری معناداری را بین CagA و سرطان لوزالمعده نشان نمی‌دهند.[۱۱۴][۱۱۸] به نوبه خود، مطالعات دیگر هیچ ارتباطی بین عفونت و سرطان[۱۱۹][۱۲۰][۱۲۱] یا حتی فرضیهٔ خطر کمتر این سرطان در جمعیت‌های آسیایی نشان نمی‌دهد.[۱۲۲] برخی از داده‌ها، ارتباطی میان این سرطان با میکروبیوم دهان ناشی از بهداشتِ ضعیفِ دندان پیدا کرده‌اند که البته این شواهد علمی بسیار محدود و اندک است.[۳۵]

سن، جنس و قومیت[ویرایش]

خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. بیشتر موارد این سرطان پس از ۶۵ سالگی رخ می‌دهد[۱۱] و بروز آن پیش از ۴۰ سالگی نامعمول است. این بیماری در مردان کمی بیشتر از زنان دیده می‌شود.[۱۱] در ایالات متحده آمریکا، میزان وقوع آن در سیاه‌پوستان آمریکا بیش از ۱٫۵ برابر شایع‌تر است، اگرچه بروز این سرطان در قارهٔ آفریقا کم است.[۱۱]

رژیم غذایی[ویرایش]

هنوز به‌طور واضح ثابت نشده است که رژیم غذایی خاصی (جدای از مسئلهٔ چاقی) خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش دهد.[۲][۱۲۳] آنچه واضح است، این است که دریافت مقادیرِ بیش از حدِ کالری در ایجاد چاقی و دیابت نوع ۲ (که هر دو که از عوامل خطرساز سرطان لوزالمعده هستند) نقش دارد. برخی عوامل غذایی که مطابق شواهد خطر بروز این سرطان را کمی افزایش می‌دهند، عبارتند از: گوشت‌های فرآوری‌شده (مثل سوسیس و کالباس)، مصرف بیش از حدِ چربی‌ها به ویژه چربی‌های اشباع و گوشت قرمز[۱۲۴][۱۲۵][۱۲۶][۱۲۷] و همچنین گوشت‌های پخته‌شده در دمای بسیار بالا (همچون سرخ کردن، یا هرگونه کبابی کردن روی آتش یا اجاق خانگی).[۱۲۳][۱۲۸]

الکل[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: سوءمصرف الکل

الکل عاملِ اصلیِ پانکراتیت مزمن است که به نوبه خود، یک عامل خطرسازِ مهم برای سرطان لوزالمعده است، اما مطالعات فراوان و قابل‌توجهی که بتواند مصرف الکل را به عنوان یک عامل خطرسازِ «مستقیم» برای سرطان لوزالمعده اثبات کند، وجود ندارد. آنچه تاکنون می‌دانیم، آن است که مصرف کم و متوسطِ الکل، خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را مستقیماً افزایش نمی‌دهد.[۵۷][۱۲۹] البته مصرف بیش از حدِ الکل، معمولاً با مصرف دخانیات همراه است و ممکن است الکل یک عامل تقویت‌کنندهٔ سرطان‌زاییِ سیگار باشد و خطر سرطان لوزالمعده را بدین ترتیب افزایش دهد.[۵۶] به‌طور کلی، ارتباط میان مصرف الکل و سرطان لوزالمعده به‌طور متداوم ضعیف بوده است و بیشتر پژوهش‌ها هیچ ارتباط مستقیمی میان این دو نشان نداده‌اند و همانطور که اشاره شد، سیگار کشیدن یک عامل مخدوش‌کننده قوی در این مطالعات بوده است.

ناگفته نماند که شواهد علمی قوی‌تری برای ارتباط سرطان لوزالمعده با نوشیدنِ زیادِ الکل (دست‌کم شش نوشیدنی در روز) وجود دارد.[۳][۱۳۰] همچنین در افرادی که به‌طور طولانی‌مدت مقادیر زیادی الکل (بیش از ۳۰ تا ۴۰ گرم اتانول خالص در روز) مصرف می‌کنند، خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده زیاد است.[۱۲۹][۱۳۱][۱۳۲][۱۳۳]

گروه خونی[ویرایش]

گروه خونی A با خطر بالاتر ابتلا به سرطان لوزالمعده مرتبط است.[۱۳۴][۱۳۵][۱۳۶][۱۳۷] گروه خونی O با خطر کمتر سرطان لوزالمعده در مقایسه با سایر گروه‌های خونی مرتبط است.[۱۳۵][۱۳۷]

پاتوفیزیولوژی[ویرایش]

میکروگرافی آدنوکارسینوم مجرای لوزالمعده (شایع‌ترین نوع سرطان لوزالمعده)، با استفاده از رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین

پیش‌سرطان[ویرایش]

تصور می‌شود که سرطان‌های برون‌ریز از چندین نوع ضایعهٔ پیش‌سرطانی در لوزالمعده ایجاد می‌شوند، اما این ضایعات همیشه به سرطان منجر نمی‌شوند.علت افزایش آماری ضایعات پیش‌سرطانی؛ تشخیص زودهنگام آنها در جریان سی‌تی اسکن شکم به دلایل دیگر است و اغلب این ضایعات شناسایی‌شده نیازمند درمان نیستند.[۳] به‌جز سیست‌آدنوم‌های سروزی لوزالمعده که تقریباً همیشه خوش‌خیم هستند، چهار نوع ضایعه پیش سرطانی شناخته شده است.

میکروگرافی لوزالمعده طبیعی، نئوپلازی داخل اپیتلیال لوزالمعده (پیش‌سازهای سرطان لوزالمعده) و سرطان لوزالمعده، رنگ‌آمیزی رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین

نخستین مورد، نئوپلازی داخل اپیتلیال لوزالمعده (PanIN)[ت] است. این ضایعات ناهنجاری‌های میکروسکوپی در لوزالمعده هستند و اغلب در کالبدشکافی افراد سالم و بدونِ سرطان نیز وجود دارند. این ضایعات ممکن است از درجۀ پایینِ سرطان به بالا و سپس به تومور پیشرفت کنند. بیش از ۹۰ درصد موارد در همه درجه‌بندی‌ها حامل ژن KRAS معیوب هستند، در حالی که در اکثر سرطان‌های درجه ۲ و ۳، آسیب به سه ژن دیگر CDKN2A، پی۵۳ و SMAD4 نیز دیده می‌شود.[۲]

پیشرفت و جهش نئوپلازی داخل اپیتلیال لوزالمعده.[۱۳۸]

نوع دوم نئوپلاسم پاپیلاری موسینی داخل مجاری است. این نئوپلاسم‌ها، ضایعات ماکروسکوپی هستند که در حدود ۲ درصد از بزرگسالان یافت می‌شوند و این میزان در سن ۷۰ سالگی به حدود ۱۰ درصد افراد افزایش می‌یابد. این ضایعات حدود ۲۵ درصد خطر ابتلا به سرطان مهاجم را دارند و ممکن است دارای جهش‌های ژن KRAS (۴۰–۶۵٪ موارد) و در زیرواحد Gs آلفا و RNF43 باشند که بر مسیر پیام‌رسانی Wnt تأثیر می‌گذارد.[۲] حتی اگر این ضایعات با جراحی برداشته شوند، همچنان خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده به‌طور قابل توجهی وجود دارد زیرا توده‌ها می‌توانند مجدد ایجاد شوند.[۳]

نوع سوم، نئوپلاسم کیست موسینی لوزالمعده، عمدتاً در زنان رخ می‌دهد و ممکن است خوش‌خیم باقی بماند یا تبدیل به سرطان شود.[۱۳۹] اگر این ضایعات بزرگ شوند، علائمی ایجاد کنند یا ویژگی‌های مشکوک به سرطان داشته باشند، معمولاً می‌توان آنها را با موفقیت با جراحی برداشت.[۳]

نوع چهارم ضایعۀ پیش‌سرطانی که در لوزالمعده ایجاد می‌شود، نئوپلاسم توبولوپاپیلاری داخل مجاری[ث] است. این نوع در سال ۲۰۱۰ توسط سازمان جهانی بهداشت به رسمیت شناخته شد و حدود ۱ تا ۳ درصد از کل نئوپلاسم‌های لوزالمعده را تشکیل می‌دهد. میانگین سنی در هنگام تشخیص ۶۱ سال (محدوده ۳۵ تا ۷۸ سال) است و حدود ۵۰ درصد از این توده‌ها تهاجمی می‌شوند. تشخیص بستگی به نتایج بافت‌برداری دارد، زیرا افتراق این ضایعات از سایر اشکال نئوپلاسم‌های لوزالمعده به کمک بررسی‌ها بالینی یا رادیولوژیکی بسیار دشوار است.[۱۴۰]

سرطان تهاجمی[ویرایش]

رویدادهای ژنتیکی یافت‌شده در آدنوکارسینوم مجرای لوزالمعده به خوبی مشخص شده و آزمایش توالی‌یابی کامل اگزوم برای انواع رایج این تومور انجام گرفته است. چهار ژن KRAS (در ۹۵٪ موارد)، پی۱۶ (همچنین در ۹۵٪)، پی۵۳ (۷۵٪) و اس‌ام‌ای‌دی۴ (٪۹۵) هر کدام در اکثر آدنوکارسینوم‌ها دچار جهش شده‌اند و جهش در SMAD4 به صورت ویژه‌ای با پیش‌آگهی ضعیف همراه است.[۳] جهش/حذف SWI/SNF در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از آدنوکارسینوم‌ها رخ می‌دهد[۲] و تغییرات ژنتیکی در چندین نوع دیگر از سرطان پانکراس و ضایعات پیش‌سرطانی نیز مورد پژوهش قرار گرفته است.[۳] آنالیزهای ترنسکریپتومیکس و تعیین توالی آران‌ای پیام‌رسان برای انواع رایجِ سرطان لوزالمعده نشان داده که ۷۵ درصد از ژن‌های انسانی در تومورها بیان می‌شوند و تنها حدود ۲۰۰ ژن‌ها به‌طور خاص‌تری در سرطان لوزالمعده نسبت به سایر انواع تومور بیان می‌گردند.[۱۴۱][۱۴۲]

تومورهای نورواندوکرین[ویرایش]

ژن‌هایی که اغلب در تومورهای نوراندوکرین (درون‌ریز) لوزالمعده جهش یافته‌اند، با ژن‌های سرطان بخش برون‌ریز لوزالمعده متفاوت هستند.[۱۴۳] به عنوان مثال، جهش KRAS به‌طور معمول در این تومورها وجود ندارد. در عوض، جهش‌های ارثی ژن MEN1 زمینه‌ساز بروز نئوپلازی متعدد غدد درون‌ریز نوع ۱ می‌شود که در آن تومورهای اولیه در دو یا چند غده درون‌ریز ایجاد می‌شوند. حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد از افرادی که با جهش MEN1 متولد می‌شوند، در نهایت به تومور نوراندوکرین لوزالمعده مبتلا می‌شوند.[۱۴۴] ژن‌های دیگری که اغلب جهش می‌یابند شامل DAXX، mTOR و ATRX هستند.[۲۹]

تشخیص[ویرایش]

تصویر سی‌تی اسکن محوری با کنتراست وریدی و رنگ‌آمیزی اضافی: خطوط قرمز نشاندهندهٔ محدودۀ یک آدنوکارسینوم ماکروسیستیک در سرِ پانکراس است.
سونوگرافی شکمی سرطان لوزالمعده (احتمالاً آدنوکارسینوم) با مجرای پانکراس گشاد شده در سمت راست.

علائم آدنوکارسینوم لوزالمعده معمولاً در مراحل اولیه بیماری ظاهر نمی‌شوند و این علائم، اختصاصیِ این سرطان هم نیستند.[۳][۱۲][۳۸] علائم در هنگام تشخیص بسته به محل سرطان در لوزالمعده متفاوت است که کالبدشناسان آن را (از چپ به راست در اکثر نمودارها) به سر ضخیم، گردن و تنهٔ مخروطی تقسیم می‌کنند که به دُم آن ختم می‌شود.

صرف نظر از مکان تومور، شایع‌ترین بیماری، علامت کاهش وزن غیرقابل توضیح و ناخواسته است که ممکن است شدید باشد. تعداد کمتر اما قابل توجهی (بین ۳۵ تا ۴۷ درصد) از افراد مبتلا به این بیماری تهوع، استفراغ یا احساس ضعف هم دارند. تومورهای سرِ لوزالمعده معمولاً باعث زردی، درد، بی اشتهایی، ادرار تیره و مدفوع روشن می‌شوند. تومورهای تنده و دم لوزالمعده نیز معمولاً باعث شکم‌درد می‌شوند.[۳۸]

گاهی افراد مبتلا به دیابت نوظهور و نامعمول نوع ۲ هستند که کنترل آن دشوار است، یا سابقه التهاب عروق خونی نوظهور و غیرقابل توضیح ناشی از لخته شدن خون (ترومبوفلبیت) معروف به نشانه تروسو یا سابقه ابتلا قبلی به پانکراتیت هستند.[۳۸] زمانی که دیابت نوظهور در افراد بالای ۵۰ سال با علائم معمولی مانند کاهش وزن غیرقابل توضیح، درد مداوم شکم یا کمر، سوء هاضمه، استفراغ یا مدفوع چرب همراه باشد، پزشک ممکن است به حضورِ سرطان لوزالمعده مشکوک شود.[۱۲] زردی همراه با تورم بدون درد کیسه صفرا (معروف به نشانه کوروازیه) نیز ممکن است باعث ایجاد شک به سرطان لوزالمعده شود و می‌تواند به تمایز سرطان پانکراس از سنگ کیسه صفرا کمک کند.[۱۴۵]

بافت‌برداری آسپیراسیون با سوزن ظریف از یک آدنوکارسینوم لوزالمعده که به‌خوبی تمایز یافته است، که صفحه‌ای صاف با طرح لانه‌زنبوری برجسته نشان می‌دهد. بی‌نظمی سلولی، همپوشانی هسته‌ای و عدم وجود فاصله یکنواخت میان هسته‌ها، سرنخی است که این نمونهٔ بافتی، آدنوکارسینوم است (و نه اپیتلیوم طبیعی مجرای لوزالمعده).
نمایی از نئوپلاسم پاپیلاری موسینی داخل مجاری در یک عکس ام‌آرآی

تومور موسینوس پاپیلاری داخل مجاری، تصویر MRCP. یک فضای کیستیک در ارتباط با مجرای پانکراس قابل مشاهده است.

نمایی از نئوپلاسم پاپیلاری موسینی داخل مجاری در یک تصویر ام‌آرسی‌پی. یک فضای کیست‌مانند در مجاورت مجرای پانکراس قابل مشاهده است.
در این تصویرِ سی‌تی اسکن، میتوان فشردگی و انسداد ورید اجوف تحتانی ار به دلیل فشار وارده از تومور لوزالمعده مشاهده کرد.

در مواقعی که تشخیص قطعی نیست، از بافت‌برداری آسپیراسیون با سوزن ظریف، که اغلب توسط سونوگرافی آندوسکوپی هدایت و انجام می‌شود، استفاده می‌شود، اما تشخیص بافت‌شناسی معمولاً برای برداشتن تومور با عمل جراحی لازم نیست.[۱۲]

نتایج حاصل از آزمون عملکرد کبد می‌تواند نشان‌دهنده انسداد مجرای صفراوی (افزایش بیلی‌روبین کونژوگه، گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز و آلکالین فسفاتاز) باشد. سی‌ای۱۹-۹ (آنتی‌ژن کربوهیدرات ۱۹٫۹) یک نشانگر تومور است که اغلب در سرطان لوزالمعده افزایش می‌یابد. با این حال، حساسیت و ویژگی ندارد، دست‌کم به این دلیل که ۵٪ از افراد فاقد آنتی‌ژن لوئیس (a) هستند و نمی‌توانند این آنتی‌ژن تولید کنند. سی‌ای۱۹-۹ حساسیت ۸۰ درصد و ویژگی ۷۳ درصد در تشخیص آدنوکارسینوم لوزالمعده دارد و بیشتر برای پیگیری موارد شناخته شده استفاده می‌شود؛ تا تشخیص بیماری.[۲][۱۲]

آسیب‌شناسی بافتی[ویرایش]

شایع‌ترین شکل سرطان لوزالمعده (آدنوکارسینوم) در زیر میکروسکوپ به صورت سلول‌های غده‌ای تمایز نیافته یا نسبتاً تمایزیافته مشخص می‌شود. معمولاً دسموپلازی قابل‌توجه، یا تشکیل یک استرومای فیبروز متراکم، یا بافت ساختاری متشکل از طیفی از انواع سلول‌ها (شامل میوفیبروبلاست‌ها، ماکروفاژها، لنفوسیت‌ها و ماست‌سل‌ها) و مواد ته‌نشین شده (مانند کلاژن نوع ۱ و هیالورونیک اسید) هم وجود دارد. این یک ریزمحیط تومور ایجاد می‌کند که دارای کمبود رگ‌های خونی (هیپوواسکولار) و در نتیجه کمبود اکسیژن (هیپوکسی تومور) است.[۲] اعتقاد بر آن است که این امر از رسیدن بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی به تومور جلوگیری می‌کند، و این یکی از دلایلی است درمان سرطان لوزالمعده را به‌طور اخص سخت‌تر می‌کند.[۲][۳]

نوع سرطان میزان بروز نسبی[۱۴۶] یافته‌های میکروسکوپی[۱۴۶] ریزنگار نشانگرهای ایمونوهیستوشیمی[۱۴۶] ژن‌های درگیر[۱۴۶]
آدنوکارسینوم مجرای لوزالمعده (PDAC) ۹۰٪ غدد و دسموپلازی
کارسینوم سلول آسینار لوزالمعده (ACC) ۱٪ تا ۲٪ نمای دانه‌دانه و سنباده‌مانند
تومور توپُر پاپیلاری کاذب لانه‌های سلولی نامنسجم تومور که توسط نوارهای فیبری نازک احاطه شده‌اند
بزرگ‌نمایی زیاد و کم[۱۴۷]
کارسینوم آدنواسکوآموس ۱٪ تا ۴٪[۱۴۸] Cترکیبی از سلول‌های غده‌مانند و سلول‌های بافت پوششی سنگفرشی حضورِ:

فقدانِ:

تومور نوراندوکرین لوزالمعده ۵٪ لانه‌های متعدد سلولی تومور
گاسترینوما
ضایعه پیش‌سرطانی جهت مقایسه:
پیش‌سرطانی:
نئوپلاسم پاپیلاری موسینی داخل مجاری (IPMN) 		۳٪ سلول‌های اپیتلیایی موسینی.[۱۴۹] رشد درون مجاری لوزالمعده.[۱۵۰]

مرحله‌بندی[ویرایش]

سرطان سلول‌های برون‌ریز[ویرایش]

مرحله‌بندی سرطان لوزالمعده معمولاً پس از سی‌تی اسکن انجام می‌شود.[۳۸] پرکاربردترین سیستم مرحله‌بندی برای سرطان پانکراس، سیستمی است که توسط کمیته مشترک سرطان آمریکا (AJCC) با همکاری اتحادیه بین‌المللی کنترل سرطان (UICC) تهیه و تنظیم شده است. سیستم مرحله‌بندی AJCC-UICC چهار مرحله کلی را مشخص می‌کند که از بیماری اولیه تا پیشرفته را شامل می‌شود و بر پایهٔ طبقه‌بندی تی‌ان‌ام یعنی اندازه تومور (T)، گسترش به غدد لنفاوی (N) و متاستاز (M) استوار است.[۱۵۱]

طبقه‌بندی تی‌ان‌ام (TNM)[۱۵۲][۱۵۳][۱۵۴]
مرحله توضیح
Tx تومور اولیه قابل ارزیابی نیست T0 شواهدی از نئوپلاسم (تومور) وجود ندارد
Tis تومور درجا
T1 تومور محدود به پانکراس و بزرگترین قطر آن، مساوی یا کمتر از ۲ سانتی‌متر است
T2 تومور محدود به پانکراس و بزرگترین قطر آن، بیشتر از ۲ سانتی‌متر است
T3 توموری که فراتر از لوزالمعده گسترش می‌یابد اما هنوز تنه شریان سلیاک یا شریان مزانتریک فوقانی را درگیر نکرده است.
T4 تومور فراتر از لوزالمعده گسترش یافته و به تنهٔ سلیاک یا شریان مزانتریک فوقانی نفوذ کرده است (تومور اولیهٔ غیرقابلِ برداشت است)
Nx غدد لنفاوی اطراف را نمی‌توان ارزیابی کرد N0 هیچ متاستازی در غدد لنفاوی اطراف وجود ندارد
N1 تومور به غدد لنفاوی پیرامون خود متاستاز داده است
Mx وجود متاستازهای دوردست را نمی‌توان تعیین کرد M0 متاستاز دوردست وجود ندارد
M1 متاستازهای دور وجود دارد
طبقه‌بندی بالینی[۱۵۲][۱۵۴]
مرحله نوعِ درگیریِ TNM
مرحله صفر: Tis/N0/M0
مرحله 1A: T1/N0/M0
مرحله 1B: T2/N0/M0
مرحله 2A: T3/N0/M0
مرحله 2B: T1-3/N1/M0
مرحله 3: T4 / هر M0 / N
مرحله 4: هر T / هر N با M1

«انجمن لوزالمعده ژاپن» نیز طبقه‌بندی خود را پیشنهاد کرده است که به قرار زیر است:[۱۵۵][۱۵۶]

طبقه‌بندی «انجمن لوزالمعده ژاپن»
مرحله توضیح
T1 از ۰ تا ۲ سانتی‌متر
T2 از ۲ تا ۴ سانتی‌متر
T3 از ۴ تا ۶ سانتی‌متر
T4 بیش از ۶ سانتی‌متر
N0 هیچ کدام غدد لنفاوی درگیر نشده است
N1 غدد لنفاوی سطح اول لوزالمعده درگیر شده‌اند.
N2 درگیری غدد لنفاوی سطح دوم لوزالمعده (شریان کبدی خاص، تنهٔ سلیاک و شریان مزانتریک فوقانی)
M0 عدم وجود متاستازهای دور
M1 وجود متاستازهای دوردست

در طبقه‌بندی «انجمن لوزالمعده ژاپن»، در صورت لزوم، گاهی پارامترهای زیر را به طبقه‌بندی اضافه می‌کنند:

  • S (تهاجم به کپسول پانکراس)
  • Rp (تهاجم به خلف صفاق)
  • V (تهاجم عروقی)

که می‌توان امتیازهای عددی مقابل را به آن نسبت داد: صفر: در صورت عدم وجود، ۱: در صورت حضور مشکوک، ۲: در صورت قطعی بودن، ۳: در صورت شدید و گسترده بودن[۱۵۷]

به‌منظور کمک به تصمیم‌گیری در مورد انتخاب درمان مناسب، تومورها نیز بر اساس امکان برداشتن‌شان با جراحی، به سه گروه کلی تقسیم می‌شوند: به این ترتیب که، تومورها به عنوان «قابل برداشتن»، «قابل برداشت مرزی» یا «غیرقابل برداشت» ارزیابی می‌شوند.[۱۵۸] هنگامی که سرطان هنوز در مراحل اولیه است (مراحل ۱ و ۲ از سیستم AJCC-UICC)، بدون آنکه به رگ‌های خونی بزرگ یا اندام‌های دوردست مانند کبد یا ریه‌ها گسترش یافته باشد، معمولاً می‌توان تومور را با جراحی برداشت؛ اما تنها در صورتی که بیمار به یک‌چنین جراحی سنگین و بزرگی تمایل داشته باشد و آمادگی جسمانی و عملکردی داشته باشد.[۱۲]

سیستم مرحله‌بندی AJCC-UICC امکان تمایز بین تومورهای مرحله ۳ را که در گروه «قابل برداشت مرزی» هستند (که جراحی آنها از نظر فنی امکان‌پذیر است، زیرا محور شریان‌های سلیاک و شریان مزانتریک فوقانی هنوز درگیر نشده‌اند) با تومورهایی که «غیرقابل برداشت» هستند (به دلیل گسترش موضعی سرطان) فراهم می‌آورد. از نظر طبقه‌بندی دقیق‌تر تی‌ان‌ام، این دو گروه به ترتیب با T3 و T4 مطابقت دارند.[۳]

  • مرحله‌بندی سرطان لوزالمعده (طبقه‌بندی تی‌ان‌ام)
  • مرحلهٔ T1 سرطان لوزالمعده
    مرحلهٔ T1 سرطان لوزالمعده
  • مرحلهٔ T2 سرطان لوزالمعده
    مرحلهٔ T2 سرطان لوزالمعده
  • مرحلهٔ T3 سرطان لوزالمعده
    مرحلهٔ T3 سرطان لوزالمعده
  • مرحلهٔ T4 سرطان لوزالمعده
    مرحلهٔ T4 سرطان لوزالمعده
  • سرطان لوزالمعده در گره‌های لنفاوی مجاور – مرحلهٔ N1
    سرطان لوزالمعده در گره‌های لنفاوی مجاور – مرحلهٔ N1
سرطان لوزالمعده متاستاز داده است – مرحلهٔ M1

آدنوکارسینوم‌های پیشرفته موضعی به اندام‌های مجاور گسترش یافته‌اند، که ممکن است یکی از موارد زیر باشد (به ترتیب تقریبی کاهش): دوازدهه، معده، کولون عرضی، طحال، غده فوق کلیوی یا کلیه. اغلب آنها به عروق مهم خونی یا لنفاوی و اعصاب مجاور لوزالمعده نیز سرایت می‌کنند و عمل جراحی را بسیار دشوارتر می‌سازند. مکان‌های رایج برای گسترش متاستازی (مرحله چهارم بیماری) کبد، حفرهٔ صفاقی و ریه‌ها هستند که همگی در ۵۰ درصد یا بیشتر موارد کاملاً پیشرفته سرطان لوزالمعده درگیر می‌شوند.[۱۵۹]

تومورهای نوراندوکرین[ویرایش]

طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۰ برای تومورهای دستگاه گوارش، تمام تومورهای نوراندوکرین را بر اساس درجه تمایز سلولی آنها (از «NET G1» تا «NET G3» با تمایز سلولی اندک) به سه دسته طبقه‌بندی می‌کند.[۲۲] شبکه جامع ملی سرطان ایالات متحده آمریکا استفاده از سیستم مرحله‌بندی AJCC-UICC (مشابه آدنوکارسینوم لوزالمعده) را برای این تومورها توصیه می‌کند.[۱۶۰]: ۵۲  با استفاده از این مرحله‌بندی، پیش‌آگهی مرحله به مرحله تومورهای نوراندوکرین با سرطان سلول‌های برون‌ریز متفاوت است.[۱۶۱] یک سیستم طبقه‌بندی تی‌ان‌ام متفاوت برای تومورهای نوراندوکرین توسط «انجمن تومور نورواندوکرین اروپا» پیشنهاد شده است.[۲۲]

سبزیجات، میوه‌ها و مواد غذایی غنی از فیبر خوراکی اثر محافظتی در برابر سرطان لوزالمعده دارند.

پیشگیری و غربالگری[ویرایش]

جدای از سیگار نکشیدن، انجمن سرطان آمریکا حفظ وزن بدن در محدوده طبیعی و افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل و در عین حال کاهش مصرف گوشت قرمز و گوشت‌های فرآوری‌شده (مثل سوسیس و کالباس) را توصیه می‌کند، اگرچه هنوز شواهد متداومی وجود ندارد که نشان دهد این کار به‌طور خاص از بروز سرطان لوزالمعده پیشگیری می‌کند یا میزان آن را کاهش می‌دهد.[۱۶۲] یک مقاله مروری در سال ۲۰۱۴ از پژوهش‌های پیشین به این نتیجه رسید که شواهدی وجود دارد که مصرف مرکبات و کورکومین خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را کاهش می‌دهد، و همچنین مصرف غلات کامل، اسید فولیک، سلنیم و ماهی‌های سرخ‌نشده هم اثرات مفیدی در این زمینه دارند.[۱۳۰] ورزش یا فعالیت بدنی متوسط نیز خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را کاهش می‌دهد.[۶۱][۱۲۷] که این سودمندی، احتمالاً مربوط به کاهش مقاومت به انسولین با فعالیت بدنی است.[۱۲۷]

برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف سبزیجات و میوه‌ها[۱۶۳][۱۶۴][۱۶۵] و همچنین فیبرهای غذایی[۱۶۶][۱۶۷][۱۶۸] اثر محافظتی در برابر ابتلا به سرطان لوزالمعده دارند.

یک فراتحلیل در سال ۲۰۱۹ نشان داد که مصرف آسپرین ممکن است بروز سرطان لوزالمعده را کاهش دهد، اما هیچ ارتباط معنی‌داری با مرگ‌ومیر سرطان لوزالمعده یافت نشد.[۱۶۹]

پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که مصرف متفورمین (داروی خط اول توصیه‌شده در درمان دیابت نوع ۲) خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را در بیماران دیابتی کاهش می‌دهد. یک مطالعه هم‌گروهی گذشته‌نگر روی تقریباً ۶۳٬۰۰۰ بیمار نشان داد که متفورمین در مقایسه با درمان با انسولین یا سایر داروهای ضد دیابت، به‌ویژه مشتقات سولفونیل‌اوره، به‌طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را کاهش می‌دهد[۱۷۰] مطالعات دیگر نیز این یافته را تأیید کرده‌اند.[۱۷۱][۱۷۲] برعکس، مشتقات سولفونیل‌اوره احتمالاً خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهند.[۹۷][۱۷۰][۱۷۳]

غربالگری گروه‌های بزرگ مردم در جمعیت عمومی، را کارساز و سودمند نمی‌دانند و حتی ممکن است مضر هم باشد (مطابق آنچه تا سال ۲۰۱۹ می‌دانیم)،[۱۷۴] اگرچه تکنیک‌های جدیدتر و غربالگری گروه‌های هدفمند در حال بررسی و ارزیابی هستند.[۱۷۵][۱۷۶] با این وجود، غربالگری منظم با سونوگرافی آندوسکوپی و تصویربرداری ام‌آرآی/سی‌تی‌اسکن برای افرادی که در معرض خطر بالای سرطان لوزالمعده ارثی هستند، توصیه می‌شود.[۴][۱۷۷][۱۷۶][۱۷۸]

متأسفانه، هیچ آزمایش غربالگری خاص و مؤثری برای تشخیص زودهنگام سرطان لوزالمعده وجود ندارد.[۵۴] در صورت وجود سابقۀ خانوادگی سرطان لوزالمعده یا وجود برخی از سندرم‌های نادر و تعیین‌شده ژنتیکی که فرد را مستعدِ ابتلا به سرطان لوزالمعده می‌کند، از آزمایش‌های غربالگری با استفاده از تست‌های تصویربرداری استفاده می‌شود.[۵۳]

بیماران زیر واجد شرایط چنین آزمایش‌هایی هستند:[۱۷۹]

  • افرادی که دست‌کم ۲ نفر از بستگان‌شان مبتلا به سرطان پانکراس که یکی از آنها خویشاوند درجه یک بوده است.
  • کسانی که حامل جهش‌هایی در ژن‌های p16 یا BRCA2 یا PALB2 هستند و دست‌کم ۱ خویشاوند درجه اول‌شان مبتلا به سرطان لوزالمعده بوده است
  • مبتلایان به سندرم پوتز جگرز
  • مبتلایان به سندرم لینچ در صورتی که دست‌کم ۱ خویشاوند درجه اول آنها مبتلا به سرطان لوزالمعده بوده است
  • مبتلایان به پانکراتیت ارثی

مدیریت درمان[ویرایش]

تومور جراحی‌شدۀ لوزالمعده که دوازدههٔ متصل به آن هم خارج شده است.

سرطان‌های بخش برون‌ریز[ویرایش]

یکی از ارزیابی مهمی که پس از تشخیص بیماری انجام می‌شود آن است که آیا برداشتن تومور با جراحی امکان‌پذیر است یا خیر (به مرحله‌بندی مراجعه کنید)، زیرا جراحی تنها راه درمان سرطان لوزالمعده است. اینکه آیا می‌توان تومور را برداشت یا نه بستگی به میزان گسترش سرطان دارد. محل دقیق تومور نیز عامل مهمی است و سی‌تی اسکن می‌تواند نشان دهد که پیوستگی یا نزدیکی تومور با رگ‌های خونی اصلی که از نزدیک لوزالمعده عبور می‌کنند، چگونه است. سلامت عمومی فرد نیز باید مورد ارزیابی قرار گیرد، اگرچه سن به‌خودی خود مانعی برای جراحی نیست.[۳]

شیمی‌درمانی و تا حدی پرتودرمانی احتمالاً برای بیشتر مبتلایان پیشنهاد می‌شود، صرف نظر از اینکه جراحی امکان‌پذیر باشد یا خیر. متخصصان توصیه می‌کنند که مدیریت سرطان لوزالمعده باید با همکاری نزدیک یک تیم چندرشته‌ای شامل متخصصان در چندین حوزهٔ سرطان‌شناسی باشد و بنابراین بهتر است در مراکز بزرگتر و مجهزتر انجام شود.[۲][۳]

جراحی[ویرایش]

بخش‌هایی از دستگاه گوارش که به‌طور رایج در جراحی ویپل برداشته می‌شود.
نحوه اتصال لوزالمعده و روده پس از عمل جراحی ویپل.
جراحی ویپل با حفظ دریچهٔ پیلور معده
برداشتن کامل لوزالمعده با دریچهٔ پیلور

جراحی با هدف درمان قطعی فقط در حدود یک پنجم (۲۰٪) موارد تازه تشخیص‌داده‌شده امکان‌پذیر است.[۱۲] اگرچه سی‌تی اسکن جهت تصمیم‌گیری برای جراحی کمک‌کننده است، اما در عمل، تشخیص اینکه آیا تومور را می‌توان به‌طور کامل برداشت («قابلیت برداشتن» آن) دشوار است، و ممکن است تنها در طی عمل جراحی مشخص شود که حذف موفقیت‌آمیز تومور بدون آسیب رساندن به سایر بافت‌های حیاتی امکان‌پذیر نیست. اینکه برداشتن تومور با جراحی شدنی است یا خیر به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله میزان دقیق مجاورت آناتومیکی موضعی تومور، یا درگیری عروق خونی وریدی یا شریانی[۲] و همچنین مهارت جراح و در نظر گرفتن دقیق میزان و چگونگی بهبودی پس از عمل و دوران نقاهت.[۱۸۰][۱۸۱] سنِ فرد به‌خودی خود، دلیلی برای جراحی نکردن نیست، اما وضعیت کلی عملکرد بیمار باید برای یک چنین جراحی سنگینی مناسب باشد.[۱۲]

یکی از ویژگی‌های خاصی که ارزیابی می‌شود، وجودِ یک لایه شفاف یا صفحه‌ای از چربی است که مانعی بین تومور و عروق ایجاد می‌کند که اگر وجود داشته باشد دلگرم‌کننده است و اگر موجود نباشد، وضعیتی ناامیدکننده است.[۳] به‌طور سنتی، ارزیابی نزدیکی تومور به رگ‌های وریدی یا شریانی اصلی، بر حسب «میزان مجاورت» (طبق تعریف تومور نباید با بیش از نیمی از محیط رگ خونی در تماس باشد؛ بدون اینکه توسط چربی جدا شده باشد)، «پوشش» (زمانی که تومور قسمت اعظم محیط رگ را در بر می‌گیرد)، یا درگیری کامل رگ انجام می‌شود.[۱۸۲]: ۲۲  برداشتن بخش‌هایی از رگ‌های خونی ممکن است در برخی موارد امکان‌پذیر باشد،[۱۸۳][۱۸۴] به‌ویژه اگر درمان نئو-اَدجوانت اولیه امکان‌پذیر باشد،[۱۸۵][۱۸۶][۱۸۷] که با استفاده از شیمی‌درمانی[۱۸۱][۱۸۲]: ۳۶ [۱۸۸] و/یا پرتودرمانی[۱۸۲]: ۲۹–۳۰  صورت می‌پذیرد.

برای ارزیابی گسترش عروقی، از «طبقه‌بندی ایشیکاوا» بر روی داده‌های حاصل از بررسی‌های آنژیوگرافی استفاده می‌شود:[۱۸۴][۱۸۹]

گسترش عروقی تومور بر پایۀ «طبقه‌بندی ایشیکاوا»
درجه توصیف
درجه ۱: رگ‌ها سالم هستند (درگیری عروقی وجود ندارد)
درجه ۲: دیواره سمت راست ورید مزانتریک فوقانی درگیر است.
درجه ۳: مانند قبلی، اما در محل تلاقی با سیاهرگ باب کبدی
درجه ۴: تومور تمام محیط ورید مزانتریک فوقانی را فرا گرفته است.
درجه ۵: مانند قبلی با درگیری سیاهرگ باب کبدی

حتی زمانی که به نظر می‌رسد جراحی موفقیت‌آمیز بوده است، بررسی آسیب‌شناسی زیر میکروسکوپ نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی اغلب در اطراف لبه‌های بافت برداشته‌شده باقی مانده‌اند (این کار همیشه انجام می‌شود)، و نشان می‌دهد سرطان به‌طور کامل حذف نشده است.[۲] علاوه بر این، سلول‌های بنیادی سرطانی معمولاً در بررسی میکروسکوپی قابل مشاهده نیستند و در صورت حضور، ممکن است به رشد و گسترش خود ادامه دهند.[۱۹۰][۱۹۱] بنابراین لاپاروسکوپی اکتشافی (یک روش جراحی سبک با هدایت دوربین) ممکن است برای به دست آوردن ارزیابی واضح‌تری از نتیجه یک عمل جراحیِ کامل انجام شود.[۱۹۲]

برای سرطان‌هایی که سر لوزالمعده را درگیر می‌کنند، روش جراحی ویپل رایج‌ترین رویکرد روش جراحی با هدف درمان قطعی است. جراحی ویپل یک عمل جراحی سنگین و بزرگ است که شامل برداشتن سر لوزالمعده و منحنی دوازدهه با هم («پانکراتو-دئودنکتومی»)، ایجاد یک میان‌بُر (بای‌پَس) برای عبور غذا از معده به ژژونوم («گاسترو-ژژونوستومی») و اتصال یک حلقه از ژژونوم به مجرای صفراوی برای تخلیه صفرا («کُـله‌سیستو-ژژنوستومی») است. این جراحی سنگین را تنها در صورتی می‌توان انجام داد که فرد بتواند از یک چنین جراحی بزرگی جان سالم به در ببرد و سرطان بدون تهاجم به احشای موضعی یا متاستاز موضعی باشد؛ بنابراین، فقط در موارد اندکی قابل انجام است. سرطان‌های دم لوزالمعده را می‌توان با استفاده از روشی به نام «پانکراتکتومی دیستال» برداشت، که اغلب با برداشتن طحال همراه است.[۲][۳] امروزه اغلب می‌توان این کار را با استفاده از روش‌های کم تهاجمی لاپاروسکوپی انجام داد.[۲][۳]

اگرچه جراحی به قصد درمان قطعی، دیگر با نرخ بسیار بالای مرگ‌ومیر که تا دهه ۱۹۸۰ رایج بود همراه نیست، اما بخش زیادی از افراد (حدود ۳۰ تا ۴۵٪) همچنان می‌بایست برای عوارض پس از جراحی (که توسط خود سرطان ایجاد نمی‌شود)، درمان شوند. شایع‌ترین عارضه این جراحی، اشکال در تخلیه معده است.[۳] برخی از روش‌های جراحی محدودتر نیز ممکن است برای تسکین علائم بیمار، مورد استفاده قرار گیرند (به مراقبت تسکینی مراجعه کنید): به عنوان مثال، زمانی که سرطان به دوازدهه یا رودهٔ بزرگ زده باشد یا روی آنها فشار بیاورد. در چنین مواردی، جراحی بای‌پَـس ممکن است جلوی انسداد را بگیرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد، اما به هدف درمانِ قطعیِ سرطان انجام نمی‌شود.[۱۲]

شیمی‌درمانی[ویرایش]

ساختار شیمیایی داروی جمسیتابین.

یک تا دو ماه پس از جراحی، شیمی‌درمانی کمکی (اَدجوانت) با جمسیتابین و فلوروراسیل در صورتی که فرد وضعیت عملکردی[ج][چ] مناسبی داشته باشد، قابل انجام است.[۴][۱۷۷] در افرادی که برای جراحی‌های سنگین درمانی مناسب نیستند، ممکن است از شیمی‌درمانی برای افزایش طول عمر یا بهبود کیفیت زندگی استفاده شود.[۳] گاهی پیش از جراحی، شیمی‌درمانی نئو-ادجوانت یا پرتوشیمی‌درمانی در تومورهایی که «قابل برداشت مرزی» هستند، در نظر گرفته می‌شود (به مرحله‌بندی مراجعه کنید) تا اندازه تومور را به حدی برسد که انجام جراحی مقدور یا مفید باشد. در سایر موارد، انجام درمان نئو-ادجوانت مورد اختلاف‌نظر است، زیرا جراحی را به تأخیر می‌اندازد.[۳][۴][۱۹۴]

سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا (FDA) به‌دنبال اثبات بهبود کیفیت زندگی و افزایش ۵ هفته‌ای در میانگین مدت بقا در مبتلایان به سرطان لوزالمعده پیشرفته در یک کارآزمایی بالینی که جمسیتابین مصرف کرده بودند، این دارو را در سال ۱۹۹۷ تأیید کرد.[۱۹۵] جمسیتابین نخستین داروی شیمی‌درمانی بود که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا بر پایهٔ کارآزمایی بالینی‌ای تأیید شد که هدف نهایی‌اش[ح] بهبود کیفیت زندگی (و نه بقای بیمار) بود.[۱۹۶] شیمی‌درمانی با استفاده از جمسیتابین به‌تنهایی، به‌مدت حدود یک دهه استاندارد درمان دارویی سرطان لوزالمعده بود، زیرا تعدادی از کارآزمایی‌هایی که آن را در ترکیب با سایر داروها آزمایش کردند، نتایج قابل توجهی بهتری را نشان ندادند. با این حال، امروزه مشخص شده است که ترکیب جمسیتابین با ارلوتینیب، نرخ بقای مبتلایان را به میزان متوسطی افزایش می‌دهد، و در نتیجه سازمان غذا و دارو در سال ۲۰۰۵ ارلوتینیب را جهت استفاده در سرطان لوزالمعده مورد پذیرش قرار داد.[۱۹۷]

رژیم شیمی‌درمانی فولفیرناکس با استفاده از چهار دارو، موثرتر از جمسیتابین به تنهایی بود، اما با عوارض جانبی قابل توجهی همراه بود و بنابراین فقط در افرادی قابل انجام است که «وضعیت عملکردی» مناسبی دارند. این مسئله همچنین در مورد پاکلیتاکسل متصل به پروتئین،[خ] هم صادق است که سازمان غذا و دارو در سال ۲۰۱۳ به آن برای استفاده با جمسیتابین در سرطان لوزالمعده مجوز داد.[۱۹۸] تا پایان سال ۲۰۱۳، هر دو رژیم شیمی‌درمانی مورد بحث همراه با جمسیتابین به عنوان گزینه‌های درمانی خوب در کسانی که قادر به تحمل عوارض جانبی بودند، در نظر گرفته شدند و جمسیتابین به تنهایی، یک گزینه مؤثر برای کسانی بود که اینگونه نبودند. یک کارآزمایی مقایسه‌ای پایاپای بین دو گزینه جدید در حال انجام است و کارآزمایی‌های دیگری برای درمان‌های متفاوت در دست اقدام است. با این حال، در چند سال اخیر تغییرات شکل‌گرفته در رژیم‌های درمانی، تنها چند ماه زمان بقای بیمار را افزایش داده است.[۱۹۵] کارآزمایی‌های بالینی اغلب برای درمان‌های اَدجوانت نوین انجام می‌شوند.[۴]

پرتودرمانی[ویرایش]

نقش پرتودرمانی به عنوان یک درمان کمکی (اَدجوانت) پس از جراحی از دهه ۱۹۸۰ مورد بحث بوده است.[۳] در اوایل دهه ۲۰۰۰، «کارگروه مطالعاتی اروپا برای پژوهش‌های سرطان لوزالمعده»[د] برتری پیش‌آگهی شیمی‌درمانی اَدجوانت را نسبت به پرتوشیمی‌درمانی نشان داد.[۱۹۹][۲۰۰][۴] «انجمن آنکولوژی پزشکی اروپا» توصیه می‌کند که پرتودرمانی کمکی فقط برای افرادی که در کارآزمایی‌های بالینی شرکت کرده‌اند، استفاده شود.[۱۷۷] با این حال، تمایل مستمری در پزشکان آمریکایی در استفاده از رادیوتراپی اَدجوانت نسبت به پزشکان اروپایی دیده می‌شود. کارآزمایی‌های بالینی فراوانی، انواع مختلفی از ترکیبات درمانی را از دهه ۱۹۸۰ تا کنون آزمایش کرده‌اند که نتایج متناقضی دربرداشته است، اما نتوانسته‌اند این مشکل را به‌طور قطعی حل کنند.[۳][۴]

گاهی هدف از پرتودرمانی، کوچک کردن تومور به اندازه‌ای است که بتوان آن را با جراحی برداشت؛ اما استفاده از آن در تومورهای غیرقابل جراحی همچنان بحث‌برانگیز است، چرا که نتایج متناقضی از کارآزمایی‌های بالینی به‌دست آمده است. به‌دنبال انتشار نتایج اولیهٔ یک کارآزمایی بالینی که در سال ۲۰۱۳ ارائه شد، تمایل برای استفاده از پرتودرمانی در درمان تومورهای پیشرفتهٔ موضعی «به‌طور قابل توجهی کاهش یافت.»[۲]

تومورهای نوراندوکرین[ویرایش]

درمان تومورهای نوراندوکرین، از جمله انواع بدخیم ناشایع، ممکن است رویکردهای گوناگونی را دربرگیرد.[۱۶۰][۲۰۱][۲۰۲][۲۰۳] برخی از تومورهای کوچک کمتر از ۱ سانتی‌متر را که به‌طور تصادفی شناسایی می‌شوند - مثلاً هنگام انجام سی‌تی اسکن به‌منظوری دیگر - می‌توان با روش «انتظار همراه با مراقبت دقیق از بیمار»[ذ][ر] زیر نظر داشت.[۱۶۰] اتخاذ این روش به خطر ارزیابی‌شده جراحی بستگی دارد که تحت تأثیر محل تومور و حضور سایر مشکلات همزمان پزشکی است.[۱۶۰] تومورهایی که تنها در داخل لوزالمعده قرار دارند (تومورهای موضعی) یا متاستاز محدود دارند (مثلاً به کبد)، ممکن است با جراحی برداشته شوند. نوع جراحی به محل تومور و میزان انتشار به غدد لنفاوی بستگی دارد.[۲۲]

برای تومورهای موضعی، جراحی محدودتری به نسبت جراحی‌های مورد استفاده برای درمان آدنوکارسینوم پانکراس (که پیش‌تر در بالا شرح داده شد) انجام می‌شود، اما به غیر از این تفاوت، نحوه جراحی مشابه روش‌های برداشتن تومورهای برون‌ریز است. دامنه پیامدهای درمانی بسیار متفاوت است. برخی از انواع این تومورها پس از جراحی میزان بقای بسیار بالایی دارند در حالی که برخی دیگر پیش‌آگهی ضعیفی دارند. از آنجایی که همهٔ این گروه از تومورها نادر هستند، دستورالعمل‌ها کنونی تأکید دارند که درمان باید در یک مرکز تخصصی انجام شود.[۲۲][۲۹] پیوند کبد ممکن است در موارد خاصی از متاستاز کبدی در نظر گرفته شود.[۲۰۵]

برای تومورهای فعال، داروهای آنالوگ سوماتوستاتین، همچون اوکتروتاید، قادر به کاهش تولید بیش از حد هورمون‌ها هستند.[۲۲] لانرئوتاید هم قادر است رشد تومور را کند کند.[۲۰۶] اگر تومور علامت‌دار باشد و نتوان آن را با جراحی برداشت، درمان هدفمند با اورولیمس یا سانیتینیب گاهی به کاهش علائم و کند کردن پیشرفت بیماری کمک می‌کند.[۲۹][۲۰۷][۲۰۸] شیمی‌درمانی سیتوتوکسیک استاندارد عموماً برای تومورهای نوراندوکرین چندان مؤثر نیست، اما ممکن است زمانی که سایر درمان‌های دارویی در جلوگیری از پیشرفت بیماری شکست می‌خورند،[۲۹] یا در موردِ تومورهای نوراندوکرین با تمایز کم[ز] استفاده شود.[۲۰۹]

پزشکان در صورت وجود دردِ ناشی از گسترش آناتومیک سرطان، مثلاً متاستاز به استخوان، گاهی پرتودرمانی تجویز می‌کنند. برخی از تومورهای نوراندوکرین، پپتیدها یا هورمون‌های خاصی را جذب می‌کنند و این تومورها ممکن است به درمان پزشکی هسته‌ای با پپتیدهای نشاندارشده یا هورمون‌هایی مانند آیوبنگوان (ید-۱۳۱ یا MIBG) پاسخ دهند.[۲۱۰][۲۱۱][۲۱۲][۲۱۳] حذف با بسامد رادیویی، فرایند انجماد تومور[ژ] و آمبولیزاسیون شریان کبدی[س] نیز گاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.[۲۱۴][۲۱۵]

مراقبت‌های تسکینی[ویرایش]

«مراقبت‌های تسکینی»، مراقبت‌های پزشکی-پرستاری هستند که بر مدیریت درمان و تسکین علائم برخی بیماری‌های جدی مانند سرطان و بهبود کیفیت زندگی بیماران تمرکز دارند.[۲۱۶] از آنجا که آدنوکارسینوم پانکراس معمولاً در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود، مراقبت‌های تسکینی اغلب تنها گزینهٔ درمانیِ موجود است.[۲۱۷]

مراقبت تسکینی بر درمانِ خودِ سرطان متمرکز نیست، بلکه هدفش تسکین علائمی مانند درد یا حالت تهوع بیمار است و به تصمیم‌گیری در نحوهٔ مدیریت درمان کمک می‌کند، از جمله اینکه آیا مراقبت از بیمار در «مرکز مراقبت از بیماران مراحل انتهایی»[ش] مفید است یا خیر و اگر لازم است، اینکار در چه زمانی باید انجام شود.[۲۱۸] درد را می‌توان با داروهایی مانند مواد افیونی یا از طریق مداخله عملکردی[ص] دیگر، مثلاً توسط بلاک عصبی روی شبکه سلیاک[ض] کنترل کرد. این عمل، کارکرد اعصاب منتقل‌کنندهٔ درد از شکم را دگرگون می‌کند یا بسته به روش مورد استفاده، به‌کلی از بین می‌برد. انسداد شبکه عصبی سلیاک یک روش ایمن و مؤثر برای کاهش درد است و به‌طور کلی، نیاز به استفاده از مسکن‌های مخدر را کاهش می‌دهد که دارای عوارض جانبی منفی قابل توجهی است.[۳][۲۱۹]

سایر علائم یا عوارضی که می‌توان با جراحی تسکین‌دهنده درمان کرد، انسداد تومور روده یا انسداد مجرای صفراوی است. برای دومی که در بیش از نیمی از موارد اتفاق می‌افتد، ممکن است یک لوله فلزی کوچک به نام اِستِنت توسط آندوسکوپی کارگذاری شود تا مجاری صفراوی را باز نگه دارد.[۳۸] مراقبت تسکینی همچنین می‌تواند به درمان افسردگی که اغلب با تشخیص سرطان پانکراس همراه است، کمک کند.[۳]

هم جراحی و هم خودِ تومورهای پیشرفتهٔ غیرقابل جراحی، در بسیاری از موارد منجر به بروز اختلالات دستگاه گوارش انسان ناشی از کمبود فراورده برون‌ریز لوزالمعده می‌شوند (نارسایی برون‌ریز). اینها را می‌توان با تجویز داروی «پانکراتین»[ط] درمان کرد که حاوی آنزیم‌های صناعی لوزالمعده است و بهتر است همراه با غذا مصرف شود.[۱۲] اشکال در تخلیه معده (تأخیر در تخلیه معده) شایع است و ممکن است تبدیل به معضلی جدی شود که به بستری شدن بیمار در بیمارستان بینجامد. درمان این عارضه ممکن است با روش‌های مختلفی صورت پذیرد، از جمله تخلیه معده با لوله‌گذاری بینی به معده و داروهایی به نام مهارکنندگان پمپ پروتونی یا آنتاگونیست‌های گیرندهٔ H2، که هر دو تولید اسید معده را کاهش می‌دهند.[۱۲] از داروهایی چون متوکلوپرامید نیز می‌توان برای تسریع تخلیه و پاکسازی محتویات معده استفاده کرد.

پیامدها[ویرایش]

پیامدهای سرطان لوزالمعده بر اساس مرحله بالینی، تا سال ۲۰۱۴[۱۵۸]
مرحله بالینی میزان بقای ۵ ساله در آمریکا (%)
برای مواردی که مابین ۱۹۹۲–۱۹۹۸ تشخیص داده شدند
سرطان‌های بخش برون‌ریز لوزالمعده تومورهای نورواندوکرین که با جراحی درمان شدند
IA / I ۱۴ ۶۱
IB ۱۲
IIA / II ۷ ۵۲
IIB ۵
III ۳ ۴۱
IV ۱ ۱۶

آدنوکارسینوم لوزالمعده و سایر سرطان‌هایِ ناشایعِ بخش برون‌ریز این غده، پیش‌آگهی بسیار ضعیفی دارند، زیرا معمولاً در مراحل پایانی تشخیص داده می‌شوند، یعنی هنگامی که سرطان به صورت موضعی پیشرفته کرده است یا به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته است.[۲] پیامد بیماری در موردِ تومورهای نوراندوکرین بسیار بهتر است: بسیاری از آنها خوش‌خیم و کاملاً بدون علائم بالینی هستند، و حتی مواردی که با جراحی قابل درمان نیستند، میانگین بقای پنج ساله ۱۶٪ دارند،[۱۵۸] اگرچه چشم‌انداز بیماری به میزانِ قابل توجهی بسته به نوع تومور، متفاوت است.[۳۱]

برای آدنوکارسینوم لوزالمعده پیشرفته و متاستاتیک، که مجموعاً بیش از ۸۰ درصد موارد را نشان می‌دهند، کارآزمایی‌های متعددی که رژیم‌های شیمی‌درمانی را مقایسه می‌کنند، افزایش زمان بقا را نشان داده‌اند، اما نه بیش از یک سال.[۲][۱۹۵] به‌طور کلی بقای پنج ساله برای سرطان لوزالمعده در ایالات متحده از ۲٪ در موارد تشخیص داده شده در ۱۹۷۵–۱۹۷۷، و ۴٪ در تشخیص‌های ۱۹۸۷–۱۹۸۹، به ۶٪ در ۲۰۰۳–۲۰۰۹ افزایش یافته است.[۲۲۰] در کمتر از ۲۰ درصد موارد آدنوکارسینوم لوزالمعده با تشخیص رشد موضعی سرطان و اندازهٔ کوچک (کمتر از ۲ سانتی‌متر در مرحله T1)، حدود ۲۰ درصد آمریکایی‌ها تا پنج سال زنده می‌مانند.[۱۹]

حدود ۱۵۰۰ ژن با پیش‌آگهی آدنوکارسینوم لوزالمعده مرتبط هستند. برخی از اینها ژن‌های نامطلوب هستند، که بیان بیش از حدشان، به پیامد بد بیماری مربوط است، مثل گیرنده فاکتور رشد هپاتوسیت و MUC-1، و برخی دیگر ژن‌های مطلوبند که بیان زیادشان با بقای بیشتر مبتلایان مرتبط است، مثل فاکتور رونویسی PELP-1.[۱۴۱][۱۴۲]

توزیع[ویرایش]

مرگ و میر ناشی از سرطان لوزالمعده به ازای هر میلیون نفر در سال ۲۰۱۲
  ۰–۴
  ۵–۶
  ۷–۹
  ۱۰–۱۵
  ۱۶–۲۵
  ۲۶–۳۳
  ۳۴–۷۰
  ۷۱–۱۲۱
  ۱۲۲–۱۶۲
  ۱۶۳–۲۳۵

در سال ۲۰۱۵، انواع سرطان لوزالمعده منجر به مرگ ۴۱۱٬۶۰۰ نفر در سراسر جهان شد.[۸] تخمین سال ۲۰۱۴، آن بود که ۴۶٬۰۰۰ نفر در ایالات متحده آمریکا به سرطان لوزالمعده مبتلا شوند و ۴۰٬۰۰۰ نفر آنها، بر اثر این سرطان جان خود را از دست بدهند.[۲] اگرچه سرطان لوزالمعده تنها ۲٫۵ درصد موارد جدید سرطان‌ها را در کل تشکیل می‌دهد، اما این بیماری، مسئول ۶ درصد مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در هر سال است.[۲۲۱] این بیماری هفتمین علت مرگ ناشی از سرطان در سراسر جهان،[۱۱] پنجمین علت شایع مرگ ناشی از سرطان در بریتانیا[۱۷] و سومین علت شایع در ایالات متحده آمریکا است.[۱۸]

در سطح جهانی، سرطان لوزالمعده یازدهمین سرطان شایع در زنان و دوازدهمین سرطان شایع در مردان است.[۱۱] اکثر موارد ثبت‌شده در کشورهای توسعه‌یافته رخ می‌دهد.[۱۱] میانگین خطر بروز این بیماری در شهروندان ایالات متحده در طول عمر حدود ۱ در ۶۷ (یا ۱٫۵٪) است،[۲۲۲] که کمی بیشتر از این رقم در بریتانیا است.[۲۲۳] این بیماری در مردان شایع‌تر از زنان است،[۲][۱۱] اگرچه این تفاوت جنسیتی در میزان بروز در دهه‌های اخیر کاهش یافته است، که احتمالاً نشان‌دهنده افزایش مصرف سیگار زنان در سنین پائین است. در ایالات متحده، خطر ابتلا برای آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار، بیش از ۵۰٪ بیشتر از سفیدپوستان است، اما این میزان در آفریقا و شرق آسیا بسیار کمتر از آمریکای شمالی یا اروپا است، ایالات متحده آمریکا، اروپای مرکزی و شرقی، و آرژانتین و اروگوئه همگی دارای نرخ‌های ابتلای زیادی هستند.[۱۱]

تومورهای نورواندوکرین[ویرایش]

میزان بروز سالانه تومورهای نورواندوکرین لوزالمعده شناخته‌شده (PanNETs)، اندک است (حدود ۵ در هر یک میلیون نفر در سال) که غالباً از انواع غیرفعال (غیرترشحی) تومور هستند.[۲۶] حدود ۴۵٪ تا ۹۰٪ از تومورهای نورواندوکرین لوزالمعده از انواع غیرفعال هستند.[۲۲][۲۹] در بررسی‌های کالبدگشایی در بسیاری از مواقع تومورهای نورواندوکرین کوچکی کشف می‌شود که نشان می‌دهد شیوع تومورهایی که بی‌اثر و بدون علامت باقی می‌مانند، ممکن است نسبتاً بالا باشد.[۲۹] به‌طور کلی تصور می‌شود که تومورهای نورواندوکرین حدود ۱ تا ۲ درصد از کل تومورهای لوزالمعده را تشکیل دهند.[۲۶] تعریف و طبقه‌بندی تومورهای نورواندوکرین در طول زمان تغییر کرده و بر آنچه در مورد همه‌گیرشناسی و اثرات بالینی آنها می‌دانیم، تأثیر گذاشته است.[۱۴۳]

تاریخچه[ویرایش]

شناخت و تشخیص[ویرایش]

تصویری از جووانی باتیستا مورگانی، آسیب‌شناس ایتالیایی که نخستین تشخیص سرطان لوزالمعده را به او نسبت می‌دهند.

نخستین شناسایی و توصیف سرطان لوزالمعده به دانشمند ایتالیایی قرن هجدهم جووانی باتیستا مورگانی، پدر آسیب‌شناسی تشریحی امروزی، نسبت داده شده است که ادعا می‌کرد چندین مورد سرطان را در لوزالمعده ردیابی کرده است. با توجه به ظاهر مشابه آن به پانکراتیت، بسیاری از پزشکان قرن ۱۸ و ۱۹ در مورد وجود این بیماری تردید داشتند. چند گزارش موردی در دهه‌های ۱۸۲۰ و ۱۸۳۰ منتشر شد، و سرانجام یک تشخیص قطعی با آسیب‌شناسی بافتی توسط پزشک آمریکایی، جیکوب مندس دا کوستا ثبت شد که خودش در قابل اعتماد بودن توصیف‌های مورگانی تردید داشت. سرانجام در آغاز قرن بیستم، سرطان سر لوزالمعده به یک تشخیص کاملاً مسلم و معتبر تبدیل شده بود.[۲۲۴]

در مورد تومورهای نوراندوکرین، احتمال سرطان سلول‌های جزایر لانگرهانس نخستین بار در سال ۱۸۸۸ مطرح شد. نخستین مورد ترشح بیش از حد انسولین ناشی از تومورهای انسولین‌ساز لوزالمعده در سال ۱۹۲۷ گزارش شد که آن را منسوب به جراحان آمریکایی، «رابرت میلتون زولینگر» و «اِدوین هومر الیسون» می‌دانند. این دو با فرض وجود تومور ترشح‌کننده گاسترین، دو مورد زخم گوارشی غیرمعمولِ شدید در سال ۱۹۵۵ گزارش کردند و پس از آن نامشان در بر روی سندرم زولینگر-الیسون ماندگار شد.[۲۲۴] در سال ۲۰۱۰، سازمان جهانی بهداشت توصیه کرد که PanNEts نیز به جای تومورهای «درون‌ریز» به عنوان تومورهای «نورواندوکرین» شناخته شوند.[۲۸]

امروزه تومورهای کوچک پیش‌سرطانی در بسیاری از سرطان‌های لوزالمعده با سرعت بسیار زیادی توسط تصویربرداری مدرن پزشکی قابل شناسایی است. یک نوع آن، نئوپلاسم پاپیلاری موسینی داخل مجاری، نخستین بار توسط محققان ژاپنی در سال ۱۹۸۲ توصیف شد. مقاله‌ای در سال ۲۰۱۰ اشاره کرد که: «تا یک دهه بعد، توجه کمی به این گزارش شد. اما طی ۱۵ سال آتی، یک انفجار نمادین در تشخیص این تومور شکل گرفت.»[۱۵۹]

جراحی[ویرایش]

نخستین جراحی ویپل جزئی گزارش‌شده توسط جراح ایتالیایی آلساندرو کودی‌ویلا در سال ۱۸۹۸ انجام شد، اما بیمار ۱۸ روز بعد در اثر عوارض بعدِ عمل درگذشت. عمل‌های جراحی اولیه خطرناک و ناقص بودند؛ نخست به‌دلیل باورهای اشتباه آن روزگار مبنی بر اینکه بیماران در صورت برداشته‌شدن دوازدهه می‌میرند و همچنین متوقف کردن جریان شیره لوزالمعده مرگبار است. بعدها، همچنین به اشتباه، فرض شد که می‌توان مجرای پانکراس را به سادگی و بدون عوارض جانبی جدی بست. واقعیت آن است که اغلب موارد، مجرای بسته‌شده کمی بعد نشت می‌کند. در سال‌های ۱۹۰۷ و ۱۹۰۸، پس از چند عمل ناموفق دیگر توسط جراحان دیگر، روش‌های آزمایشی دیگری بر روی اجساد توسط جراحان فرانسوی صورت پذیرفت.[۲۲۵]

در سال ۱۹۱۲ جراح آلمانی والتر کائوش نخستین کسی بود که بخش‌های بزرگی از دوازدهه و لوزالمعده را با هم برداشت. این جراحی در شهر برسلاو (وروتسواف کنونی در لهستان) انجام شد. در سال ۱۹۱۸ با جراحی بر روی سگ‌ها ثابت شد که می‌توان حتی پس از برداشتن کامل دوازدهه، زنده ماند، اما چنین عملی در جراحی انسان تا سال ۱۹۳۵ انجام نشد و در آن سال بود که جراح آمریکایی آلن اولدفادر ویپل نتایج مجموعه ای از سه عمل جراحی را که در بیمارستان نیویورک-پرسبیترین انجام شده بود، گزارش کرد. برداشت کاملِ دوازدهه فقط در یکی از بیماران انجام شده بود، اما او به مدت دو سال زنده ماند تا اینکه به دلیل متاستاز به کبد درگذشت.

جراحی نخست برنامه‌ریزی‌نشده بود، چرا که سرطان بیمار را روی تخت جراحی در اتاق عمل کشف کردند. موفقیت ویپل راهگشای پزشکان در آینده شد، اما این جراحی تا دهه‌های اخیر روشی دشوار و خطرناک باقی ماند. ویپل اصلاحات متعددی را برای روش جراحی خود منتشر کرد، از جمله نخستین برداشت کامل دوازدهه در سال ۱۹۴۰، اما او در مجموع تنها ۳۷ جراحی انجام داد.[۲۲۵]

در اواخر دهه ۱۹۳۰ میلادی، کشف این موضوع که ویتامین کا از خونریزی همراه با یرقان جلوگیری می‌کند، و توسعه روش‌های انتقال خون به عنوان یک فرایند عادی و روزمره، هر دو میزان بقای بیمار پس از عمل جراحی ویپل را بهبود بخشیدند،[۲۲۵] اما تا اواخر دهه ۱۹۷۰ حدود ۲۵٪ از مبتلایان هرگز بیمارستان را زنده ترک نکردند.[۲۲۶] در دهه ۱۹۷۰، گروهی از جراحان آمریکایی نوشتند که این روش بسیار خطرناک است و باید کنار گذاشته شود. از آن زمان، نتایج در مراکز بزرگتر به‌طور قابل توجهی بهبود یافته است، و مرگ و میر ناشی از این جراحی اغلب کمتر از ۴٪ است.[۲۴]

در سال ۲۰۰۶ گزارشی از مجموعه ای از ۱۰۰۰ جراحی ویپل متوالی توسط یک جراح از بیمارستان جانز هاپکینز بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۲۰۰۳ منتشر شد. میزان این عمل‌ها در این دوره به‌طور پیوسته افزایش یافته بود و تنها سه مورد از آنها پیش از سال ۱۹۸۰ جراحی شده بودند. میانگین زمان عمل از ۸٫۸ ساعت در دهه ۱۹۷۰ به ۵٫۵ ساعت در دهه ۲۰۰۰ کاهش یافت و مرگ و میر طی ۳۰ روز یا در بیمارستان تنها ۱٪ بود.[۲۲۵][۲۲۶] مجموعه‌ای دیگر از ۲۰۵۰ جراحی در بیمارستان عمومی ماساچوست ما بین سال‌های ۱۹۴۱ و ۲۰۱۱ تصویر مشابهی از بهبود را نشان داد.[۲۲۷]

پژوهش‌ها[ویرایش]

پژوهش‌های جدید و جاری در سرطان لوزالمعده شامل مطالعات ژنتیکی و تشخیص زودهنگام، درمان در مراحل مختلف سرطان، استراتژی‌های جراحی و درمان‌های هدفمند مانند مهار فاکتورهای رشد، درمان‌های مبتنی بر سیستم ایمنی و واکسن‌ها هستند.[۲۲۸][۲۲۹][۲۳۰][۲۳۱][۲۳۲] برخی از بررسی‌های جدید نشان می‌دهد اسیدهای صفراوی ممکن است در سرطان‌زایی در لوزالمعده نقش داشته باشند.[۲۳۳]

همچنان پرسش‌های اساسی دربارهٔ زمان رخداد وقایع یا مرحله‌بندی و پیشرفت بیماری به ویژه نقش ظهور دیابت،[۴۴][۲۳۴] و چگونگی و زمان گسترش بیماری وجود دارد.[۲۳۵] آگاهی از اینکه دیابت نوظهور می‌تواند نخستین نشانۀ بیماری باشد، ممکن است تشخیص و پیشگیری به موقع از سرطان را، در صورت ایجاد یک استراتژی غربالگریِ قابل اجرا، تسهیل کند.[۴۴][۲۳۴][۲۳۶] بررسی کارآزمایی پیشنهادی مؤسسه ثبت پانکراتیت و سرطان لوزالمعده ارثی اروپا (EUROPAC) با هدف تعیین اینکه «آیا غربالگری منظم برای افرادی که سابقۀ خانوادگی این بیماری را دارند مناسب است یا خیر» نیز یکی از محورهای پژوهشی در این زمینه به‌شمار می‌آید.[۲۳۷]

جایگزینی جراحی سوراخ کلید (لاپاروسکوپی) به جای جراحی ویپل، به ویژه از نظر زمان بهبودی، در حال ارزیابی است.[۲۳۸] الکتروپوریشن بازگشت‌ناپذیر (IRE) نیز یک تکنیک اَبلاسیون نسبتاً جدید با پتانسیل کم کردن سرعت رشد سرطان و طولانی‌تر نمودن عمر افراد مبتلا به سرطان‌های غیر متاستازی پیشرفته، به‌ویژه برای تومورهای مجاور عروق اطراف لوزالمعده، بدون خطرِ ایجاد ترومای عروقی است.[۲۳۹][۲۴۰]

تلاش‌هایی برای توسعه داروهای جدید در حال انجام است، از جمله داروهایی که مکانیسم‌ها و مسیرهای سوخت‌وسازی را در شروع سرطان،[۲۴۱][۲۴۲] تکثیر سلول‌های بنیادی،[۱۹۱] و رشد سلولی هدف قرار می‌دهند.[۲۴۳][۲۴۴] رویکرد دیگر ایمونوتراپی است که شامل استفاده از ویروس‌های سرطان‌کُش برای هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی است.[۲۴۵] مکانیسم‌های خاص گالکتین در ریزمحیط تومور نیز در حال مطالعه و بررسی هستند.[۲۴۶]

استفاده از نانوذرات به‌جای رویکردهای دارویی معمول می‌تواند به انتقال هدفمند و پایدار یک رژیم دارویی به مکان‌های خاص سرطان/تومور، بدون آسیب به سلول‌های سالم بدن و ایجاد عوارض جانبی کلان بر بدن، کمک می‌کند.[۲۴۷]

جستارهای وابسته[ویرایش]

یادداشت‌ها[ویرایش]

  1. ↑ Pancreatic ductal adenocarcinoma
  2. ↑ Splanchnic Nerve Plexus
  3. ↑ Asthenia
  4. ↑ Intraepithelial neoplasia
  5. ↑ intraductal tubulopapillary neoplasm
  6. ↑ Performance status
  7. ↑ مقیاسی از میزان توانایی بیمار در انجام دادن وظایف عادی و فعالیت‌های روزانه.[۱۹۳]
  8. ↑ clinical trial endpoint
  9. ↑ nab-paclitaxel
  10. ↑ European Study Group for Pancreatic Cancer Research (ESPAC)
  11. ↑ Watchful Waiting
  12. ↑ به‌دقت زیر نظر گرفتن وضعیت بیمار بدون آنکه درمانی صورت گیرد؛ مگر آنکه علائمی ایجاد شود یا علائم موجود تغییر نمایند. این رویه گاهی در مورد بیماری‌هایی به‌کار می‌رود که به کندی پیشرفت می‌کنند، و هنگامی‌که خطرات درمان از فواید احتمالی حاصل از آن بیشتر باشد هم به‌کار می‌رود.[۲۰۴]
  13. ↑ poorly differentiated PanNET
  14. ↑ Cryoablation
  15. ↑ Hepatic artery embolization
  16. ↑ Hospice
  17. ↑ procedural intervention
  18. ↑ Celiac plexus
  19. ↑ Pancreatin

منابع[ویرایش]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ "Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Patient Version". National Cancer Institute. National Institutes of Health. 17 April 2014. Archived from the original on 5 July 2014. Retrieved 8 June 2014.
  2. ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ ۲٫۱۴ ۲٫۱۵ ۲٫۱۶ ۲٫۱۷ ۲٫۱۸ ۲٫۱۹ ۲٫۲۰ ۲٫۲۱ ۲٫۲۲ ۲٫۲۳ ۲٫۲۴ ۲٫۲۵ ۲٫۲۶ ۲٫۲۷ ۲٫۲۸ ۲٫۲۹ ۲٫۳۰ ۲٫۳۱ Ryan DP, Hong TS, Bardeesy N (September 2014). "Pancreatic adenocarcinoma". The New England Journal of Medicine. 371 (11): 1039–49. doi:10.1056/NEJMra1404198. PMID 25207767.
  3. ↑ ۳٫۰۰ ۳٫۰۱ ۳٫۰۲ ۳٫۰۳ ۳٫۰۴ ۳٫۰۵ ۳٫۰۶ ۳٫۰۷ ۳٫۰۸ ۳٫۰۹ ۳٫۱۰ ۳٫۱۱ ۳٫۱۲ ۳٫۱۳ ۳٫۱۴ ۳٫۱۵ ۳٫۱۶ ۳٫۱۷ ۳٫۱۸ ۳٫۱۹ ۳٫۲۰ ۳٫۲۱ ۳٫۲۲ ۳٫۲۳ ۳٫۲۴ ۳٫۲۵ ۳٫۲۶ ۳٫۲۷ ۳٫۲۸ ۳٫۲۹ ۳٫۳۰ ۳٫۳۱ ۳٫۳۲ Wolfgang CL, Herman JM, Laheru DA, Klein AP, Erdek MA, Fishman EK, Hruban RH (September 2013). "Recent progress in pancreatic cancer". CA: A Cancer Journal for Clinicians. 63 (5): 318–48. doi:10.3322/caac.21190. PMC 3769458. PMID 23856911.
  4. ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ ۴٫۱۱ Vincent A, Herman J, Schulick R, Hruban RH, Goggins M (اوت 2011). "Pancreatic cancer" (PDF). Lancet. 378 (9791): 607–20. doi:10.1016/S0140-6736(10)62307-0. PMC 3062508. PMID 21620466. Archived from the original (PDF) on 12 January 2015.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ "Can pancreatic cancer be prevented?". American Cancer Society. 11 June 2014. Archived from the original on 13 November 2014. Retrieved 13 November 2014.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ "Five-Year Pancreatic Cancer Survival Rate Increases to 12%". PANCAN. 2023. Archived from the original on 4 March 2023. Retrieved 3 March 2023.
  7. ↑ Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, et al. (GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators) (October 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ Wang H, Naghavi M, Allen C, Barber RM, Bhutta ZA, Carter A, et al. (GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators) (October 2016). "Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". The Lancet. 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1. PMC 5388903. PMID 27733281.
  9. ↑ "What Is Cancer? Defining Cancer". National Cancer Institute, National Institutes of Health. 7 March 2014. Archived from the original on 25 June 2014. Retrieved 5 December 2014.
  10. ↑ Unless otherwise specified in boxes, reference is: Pishvaian MJ, Brody JR (March 2017). "Therapeutic Implications of Molecular Subtyping for Pancreatic Cancer". Oncology. 31 (3): 159–66, 168. PMID 28299752.
  11. ↑ ۱۱٫۰۰ ۱۱٫۰۱ ۱۱٫۰۲ ۱۱٫۰۳ ۱۱٫۰۴ ۱۱٫۰۵ ۱۱٫۰۶ ۱۱٫۰۷ ۱۱٫۰۸ ۱۱٫۰۹ ۱۱٫۱۰ ۱۱٫۱۱ ۱۱٫۱۲ ۱۱٫۱۳ ۱۱٫۱۴ ۱۱٫۱۵ ۱۱٫۱۶ ۱۱٫۱۷ ۱۱٫۱۸ World Cancer Report. World Health Organization. 2014. Chapter 5.7. ISBN 978-92-832-0429-9.
  12. ↑ ۱۲٫۰۰ ۱۲٫۰۱ ۱۲٫۰۲ ۱۲٫۰۳ ۱۲٫۰۴ ۱۲٫۰۵ ۱۲٫۰۶ ۱۲٫۰۷ ۱۲٫۰۸ ۱۲٫۰۹ ۱۲٫۱۰ ۱۲٫۱۱ ۱۲٫۱۲ ۱۲٫۱۳ ۱۲٫۱۴ ۱۲٫۱۵ ۱۲٫۱۶ ۱۲٫۱۷ ۱۲٫۱۸ ۱۲٫۱۹ Bond-Smith G, Banga N, Hammond TM, Imber CJ (May 2012). "Pancreatic adenocarcinoma". BMJ. 344 (may16 1): e2476. doi:10.1136/bmj.e2476. PMID 22592847. S2CID 206894869.
  13. ↑ "Draft Recommendation Statement: Pancreatic Cancer: Screening". US Preventive Services Task Force. Retrieved 11 February 2019.
  14. ↑ Larsson, S. C.; Wolk, A. (2012). "Red and processed meat consumption and risk of pancreatic cancer: meta-analysis of prospective studies". British Journal of Cancer. 106 (3): 603–607. doi:10.1038/bjc.2011.585. PMC 3273353. PMID 22240790.
  15. ↑ Rohrmann, Sabine; et al. (2013). "Meat and fish consumption and risk of pancreatic cancer: Results from the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition". International Journal of Cancer. 132 (3): 617–624. doi:10.1002/ijc.27637. PMID 22610753. S2CID 2613568.
  16. ↑ Bardou M, Le Ray I (December 2013). "Treatment of pancreatic cancer: A narrative review of cost-effectiveness studies". Best Practice & Research Clinical Gastroenterology. 27 (6): 881–92. doi:10.1016/j.bpg.2013.09.006. PMID 24182608.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ "Cancer facts and figures – Why we exist". Pancreatic Cancer Research Fund. Retrieved 5 April 2019.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ "Pancreatic Cancer – Cancer Stat Facts". SEER (به انگلیسی). Retrieved 4 April 2019.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ "Pancreatic Cancer Treatment (PDQ®) Health Professional Version". National Cancer Institute. National Institutes of Health. 21 February 2014. Archived from the original on 22 October 2014. Retrieved 24 November 2014. "The highest cure rate occurs if the tumor is truly localized to the pancreas; however, this stage of disease accounts for less than 20% of cases. In cases with localized disease and small cancers (<2 cm) with no lymph-node metastases and no extension beyond the capsule of the pancreas, complete surgical resection is still associated with a low actuarial five-year survival rate of 18% to 24%."
  20. ↑ Wang Y, Miller FH, Chen ZE, Merrick L, Mortele KJ, Hoff FL; et al. (2011). "Diffusion-weighted MR imaging of solid and cystic lesions of the pancreas". Radiographics. 31 (3): E47-64. doi:10.1148/rg.313105174. PMID 21721197.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link). Diagram by Mikael Häggström, M.D.
  21. ↑ Harris RE (2013). "Epidemiology of pancreatic cancer". Epidemiology of Chronic Disease. Jones & Bartlett. pp. 181–190. ISBN 978-0-7637-8047-0. Archived from the original on 24 June 2016.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ ۲۲٫۳ ۲۲٫۴ ۲۲٫۵ ۲۲٫۶ Öberg, K; Knigge, U; Kwekkeboom, D; Perren, A; et al. (ESMO Guidelines Working Group) (October 2012). "Neuroendocrine gastro-entero-pancreatic tumors: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up". Annals of Oncology. 23 Suppl 7 (suppl 7): vii124-30. doi:10.1093/annonc/mds295. PMID 22997445. (Table 5 outlines the proposed TNM staging system for PanNETs.)
  23. ↑ Handbook of Pancreatic Cancer. New York: Springer. 2009. p. 288. ISBN 978-0-387-77497-8. Archived from the original on 10 September 2017. Retrieved 12 June 2016.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ Govindan R (2011). DeVita, Hellman, and Rosenberg's Cancer: Cancer: Principles & Practice of Oncology (9th ed.). Lippincott Williams & Wilkins. Chapter 35: Cancer of the Pancreas: Surgical Management. ISBN 978-1-4511-0545-2. Online edition, with updates to 2014
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ Tobias JS, Hochhauser D (2014). Cancer and its Management (7th ed.). John Wiley & Sons. p. 297. ISBN 978-1-118-46871-5.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ "Types of Pancreas Tumors". The Sol Goldman Pancreas Cancer Research Center. Johns Hopkins Medicine. 2012. Archived from the original on 8 October 2014. Retrieved 18 November 2014.
  27. ↑ Farrell JJ, Fernández-del Castillo C (June 2013). "Pancreatic cystic neoplasms: management and unanswered questions". Gastroenterology. 144 (6): 1303–15. doi:10.1053/j.gastro.2013.01.073. PMID 23622140.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ The PanNET denomination is in line with WHO guidelines for the classification of tumors of the digestive system "WHO classification of tumours of the digestive system – NLM Catalog – NCBI". Archived from the original on 9 September 2017. Retrieved 7 September 2017. published in 2010. Historically, PanNETs have also been referred to by a variety of terms, and are still commonly called "pancreatic endocrine tumors". See: Klimstra DS, Modlin IR, Coppola D, Lloyd RV, Suster S (August 2010). "The pathologic classification of neuroendocrine tumors: a review of nomenclature, grading, and staging systems". Pancreas. 39 (6): 707–12. doi:10.1097/MPA.0b013e3181ec124e. PMID 20664470. S2CID 3735444.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ ۲۹٫۳ ۲۹٫۴ ۲۹٫۵ ۲۹٫۶ ۲۹٫۷ Burns WR, Edil BH (March 2012). "Neuroendocrine pancreatic tumors: guidelines for management and update". Current Treatment Options in Oncology. 13 (1): 24–34. doi:10.1007/s11864-011-0172-2. PMID 22198808. S2CID 7329783.
  30. ↑ The Medical Subject Headings indexing system refers to "islet cell carcinoma", which is subdivided into gastrinoma, glucagonoma, somatostatinoma, and VIPoma. See: 2014 MeSH tree at "Pancreatic Neoplasms [C04.588.322.475]" بایگانی‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine 16 October 2014
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ "Islet Cell Tumors of the Pancreas / Endocrine Neoplasms of the Pancreas". The Sol Goldman Pancreas Cancer Research Center. Johns Hopkins Medicine. 2012. Archived from the original on 5 January 2015. Retrieved 5 January 2015.
  32. ↑ Furukawa H, Okada S, Saisho H, Ariyama J, Karasawa E, Nakaizumi A, Nakazawa S, Murakami K, Kakizoe T (1996). "Clinicopathologic features of small pancreatic adenocarcinoma. A collective study". Cancer. 1, 78 (5): 986–990. doi:10.1002/(SICI)1097-0142(19960901)78:5<986::AID-CNCR7>3.0.CO;2-A. PMID 8780535. Retrieved 7 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link)
  33. ↑ Tsuchiya R, Noda T, Harada N, Miyamoto T, Tomioka T, Yamamoto K, Yamaguchi T, Izawa K, Tsunoda T, Yoshino R (1986). "Collective review of small carcinomas of the pancreas". Annals of Surgical Oncology. 203 (1). doi:10.1097/00000658-198601000-00013. PMC 1251042. PMID 3942423. Retrieved 7 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link) نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ «Signs and Symptoms of Pancreatic Cancer». The American Cancer Society.
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ ۳۵٫۳ ۳۵٫۴ ۳۵٫۵ ۳۵٫۶ ۳۵٫۷ Von Hoff, Daniel D. (2022). "Chapter 83: Pancreatic Cancer". In Loscalzo, Joseph; Fauci, Anthony S.; Kasper, Dennis L.; Hauser, Stephen L.; Longo, Dan L.; Jameson, J. Larry (eds.). Harrison's Principle of Internal Medicine. McGraw Hill LLC. pp. 657–662. ISBN 978-1-26-426851-1.
  36. ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ «Pancreatic Cancer Symptoms». Johns Hopkins Medicine.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ «Symptoms of pancreatic cancer». The National Health Service (NHS).
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ ۳۸٫۲ ۳۸٫۳ ۳۸٫۴ ۳۸٫۵ De La Cruz MS, Young AP, Ruffin MT (April 2014). "Diagnosis and management of pancreatic cancer". American Family Physician. 89 (8): 626–32. PMID 24784121.
  39. ↑ Kalser, Martin H.; Barkin, Jamie; Macintyre, John M. (1985). "Pancreatic cancer. Assessment of prognosis by clinical presentation". Cancer. 56 (2): 397–402. doi:10.1002/1097-0142(19850715)56:2<397::aid-cncr2820560232>3.0.co;2-i. PMID 4005804. Retrieved 8 May 2024.
  40. ↑ Manabe T, Miyashita T, Ohshio G, Nonaka A, Suzuki T, Endo K, Takahashi M, Tobe T (1988). "Small carcinoma of the pancreas. Clinical and pathologic evaluation of 17 patients". cancer. 62 (1): 135–141. doi:10.1002/1097-0142(19880701)62:1<135::aid-cncr2820620123>3.0.co;2-t. PMID 3164230. Retrieved 8 May 2024.
  41. ↑ «Pancreatic Cancer». Cleveland Clinic.
  42. ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ Alberts SR, Goldberg RM (2009). "Chapter 9: Gastrointestinal tract cancers". In Casciato DA, Territo MC (eds.). Manual of clinical oncology. Lippincott Williams & Wilkins. pp. 188–236. ISBN 978-0-7817-6884-9.
  43. ↑ "Clinical manifestations, diagnosis, and staging of exocrine pancreatic cancer". UpToDate. 2024. Retrieved 8 May 2024.
  44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ ۴۴٫۲ Pannala R, Basu A, Petersen GM, Chari ST (January 2009). "New-onset diabetes: a potential clue to the early diagnosis of pancreatic cancer". The Lancet. Oncology. 10 (1): 88–95. doi:10.1016/S1470-2045(08)70337-1. PMC 2795483. PMID 19111249.
  45. ↑ Porta M, Fabregat X, Malats N, Guarner L, Carrato A, de Miguel A, Ruiz L, Jariod M, Costafreda S, Coll S, Alguacil J, Corominas JM, Sola R, Salas A, Real FX (2005). "Exocrine pancreatic cancer: symptoms at presentation and their relation to tumour site and stage". Clinical and Translational Oncology. 7 (5): 189–197. doi:10.1007/BF02712816. Retrieved 7 May 2024.
  46. ↑ Khorana, Alok A; Fine, Robert L. (2004). "Pancreatic cancer and thromboembolic disease". The Lancet Oncology. 5 (11): 655–663. doi:10.1016/S1470-2045(04)01606-7. PMID 15522652. Retrieved 8 May 2024.
  47. ↑ Pinzon R, Drewinko B, Trujillo JM, Guinee V, Giacco G (1986). "Pancreatic carcinoma and Trousseau's syndrome: experience at a large cancer center". Journal of Clinical Oncology. 4 (4). doi:10.1200/JCO.1986.4.4.509. PMID 3958764. Retrieved 8 May 2024.
  48. ↑ Ostlere, Lucy S.; Branfoot, Anthony C.; Staughton, Richard Charles D. (1992). "Cicatricial pemphigoid and carcinoma of the pancreas". Clinical and Experimental Dermatology. 17 (1): 67–68. doi:10.1111/j.1365-2230.1992.tb02541.x. PMID 1330387. Retrieved 8 May 2024.
  49. ↑ "Chapter 15; Pancreas" (PDF). Manual for Staging of Cancer (2nd ed.). American Joint Committee on Cancer. pp. 95–98. Archived (PDF) from the original on 29 November 2014. See p. 95 for citation regarding "...  lesser degree of involvement of bones and brain and other anatomical sites."
  50. ↑ Sperti C, Moletta L, Patanè G (October 2014). "Metastatic tumors to the pancreas: The role of surgery". World Journal of Gastrointestinal Oncology. 6 (10): 381–92. doi:10.4251/wjgo.v6.i10.381. PMC 4197429. PMID 25320654.
  51. ↑ "Causes of pancreatic cancer". NHS Choices. National Health Service, England. 7 October 2014. Archived from the original on 6 November 2014. Retrieved 5 December 2014.
  52. ↑ Anderson, Laura N.; Cotterchio, Michelle; Gallinger, Steven (5 February 2009). "Lifestyle, dietary, and medical history factors associated with pancreatic cancer risk in Ontario, Canada". Cancer Causes & Control. 20 (6): 825–34. doi:10.1007/s10552-009-9303-5. ISSN 0957-5243. PMC 3907069. PMID 19194662.
  53. ↑ ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ ۵۳٫۲ ۵۳٫۳ ۵۳٫۴ ۵۳٫۵ ۵۳٫۶ ۵۳٫۷ Lowenfels, A.B.; Maisonneuve, P. (2004). "Epidemiology and prevention of pancreatic cancer". Jpn J Clin Oncol. 34 (5): 238–244. PMID 15231857.
  54. ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ Jansen, R.J.; Tan, X.L.; Petersen, G.M. (2015). "Gene-by-Environment Interactions in Pancreatic Cancer: Implications for Prevention". Yale J Biol Med. 88 (2): 115–126. PMID 26029010.
  55. ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ Bosetti C, Lucenteforte E, Silverman DT, Petersen G, Bracci PM, Ji BT, et al. (July 2012). "Cigarette smoking and pancreatic cancer: an analysis from the International Pancreatic Cancer Case-Control Consortium (Panc4)". Annals of Oncology. 23 (7): 1880–88. doi:10.1093/annonc/mdr541. PMC 3387822. PMID 22104574.
  56. ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ ۵۶٫۲ Yadav, D.; Lowenfels, A.B. (2013). "The epidemiology of pancreatitis and pancreatic cancer". Gastroenterology. 144 (6): 1252–1261. doi:10.1053/j.gastro.2013.01.068. PMID 23622135.
  57. ↑ ۵۷٫۰ ۵۷٫۱ Olson, S.H.; Kurtz, R.C. (2013). "Epidemiology of pancreatic cancer and the role of family history". J Surg Oncol. 107 (1): 1–7. doi:10.1002/jso.23149. PMID 22589078.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ Berger, N.A. (2014). "Obesity and cancer pathogenesis". Ann N Y Acad Sci. 1311: 57–76. doi:10.1111/nyas.12416. PMID 24725147.
  59. ↑ Calle, E.E.; Kaaks, R. (2004). "Overweight, obesity and cancer: epidemiological evidence and proposed mechanisms". Nat Rev Cancer. 4 (8): 579–591. doi:10.1038/nrc1408. PMID 15286738.
  60. ↑ Yuan, C.; Bao, Y.; Wu, C.; Kraft, P.; Ogino, S. (2013). "Prediagnostic body mass index and pancreatic cancer survival". J Clin Oncol. 31 (33): 4229–4234. doi:10.1200/JCO.2013.51.7532. PMID 24145341.
  61. ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ Michaud, D.S.; Giovannucci, E.; Willett, W.C.; Colditz, G.A.; Stampfer, M.J. "Physical activity, obesity, height, and the risk of pancreatic cancer". JAMA. 286 (8): 921–929. PMID 11509056.
  62. ↑ Peters ML, Tseng JF, Miksad RA (July 2016). "Genetic Testing in Pancreatic Ductal Adenocarcinoma: Implications for Prevention and Treatment". Clinical Therapeutics. 38 (7): 1622–35. doi:10.1016/j.clinthera.2016.03.006. PMID 27041411.
  63. ↑ Tersmette, A.C.; Petersen, G.M.; Offerhaus, G.J.; Falatko, F.C.; Brune, K.A. (2001). "Increased risk of incident pancreatic cancer among first-degree relatives of patients with familial pancreatic cancer". Clin Cancer Res. 7 (3): 738–744. PMID 11297271.
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ Reznik R, Hendifar AE, Tuli R (2014). "Genetic determinants and potential therapeutic targets for pancreatic adenocarcinoma". Frontiers in Physiology. 5: 87. doi:10.3389/fphys.2014.00087. PMC 3939680. PMID 24624093.
  65. ↑ Greenhalf W, Grocock C, Harcus M, Neoptolemos J (May 2009). "Screening of high-risk families for pancreatic cancer". Pancreatology. 9 (3): 215–22. doi:10.1159/000210262. PMID 19349734. S2CID 29100310.
  66. ↑ Jelsig, A.M.; Qvist, N.; Brusgaard, K.; Nielsen, C.B.; Hansen, T.P. (2014). "Hamartomatous polyposis syndromes: a review". Orphanet J Rare Dis. 9: 101. doi:10.1186/1750-1172-9-101. PMID 25022750.
  67. ↑ Giardiello, F.M.; Brensinger, J.D.; Tersmette, A.C.; Goodman, S.N.; Petersen, G.M. (2000). "Very high risk of cancer in familial Peutz-Jeghers syndrome". Gastroenterology. 119 (6): 1447–1453. PMID 11113065.
  68. ↑ ۶۸٫۰ ۶۸٫۱ ۶۸٫۲ Rustgi, A.K. (2014). "Familial pancreatic cancer: genetic advances". Genes Dev. 28 (1): 1–7. doi:10.1101/gad.228452.113. PMID 24395243.
  69. ↑ Korsse, S.E.; Harinck, F.; van Lier, M.G.; Biermann, K.; Offerhaus, G.J. (2013). "Pancreatic cancer risk in Peutz-Jeghers syndrome patients: a large cohort study and implications for surveillance". J Med Genet. 50 (1): 59–64. doi:10.1136/jmedgenet-2012-101277. PMID 23240097.
  70. ↑ Massi, Guido; LeBoit, Philip E. (2013). Histological Diagnosis of Nevi and Melanoma. Springer Science & Business Media. p. 274. ISBN 9783642373114.
  71. ↑ Lynch, H.T.; Fusaro, R.M.; Lynch, J.F.; Brand, R. (2008). "Pancreatic cancer and the FAMMM syndrome". Fam Cancer. 7 (1): 103–112. doi:10.1007/s10689-007-9166-4. PMID 17992582.
  72. ↑ ۷۲٫۰ ۷۲٫۱ Reiman A, Srinivasan V, Barone G, Last JI, Wootton LL, Davies EG, Verhagen MM, Willemsen MA, Weemaes CM, Byrd PJ, Izatt L, Easton DF, Thompson DJ, Taylor AM (August 2011). "Lymphoid tumours and breast cancer in ataxia telangiectasia; substantial protective effect of residual ATM kinase activity against childhood tumours". British Journal of Cancer. 105 (4): 586–91. doi:10.1038/bjc.2011.266. PMC 3170966. PMID 21792198.
  73. ↑ Hsu FC, Roberts NJ, Childs E, Porter N, Rabe KG, Borgida A, Ukaegbu C, Goggins MG, Hruban RH, Zogopoulos G, Syngal S, Gallinger S, Petersen GM, Klein AP (2021). "Risk of Pancreatic Cancer Among Individuals With Pathogenic Variants in the ATM Gene". JAMA Oncol. 7 (11): 1664–1668. doi:10.1001/jamaoncol.2021.3701. PMC 8446906pmid=34529012. Retrieved 17 May 2024. {{cite journal}}: Check |pmc= value (help)
  74. ↑ Hannan Z, Yu S, Domchek S, Mamtani R, Reiss KA (2021). "Clinical Characteristics of Patients With Pancreatic Cancer and Pathogenic ATM Alterations". JNCI Cancer Spectr. 5 (2): 1–4. doi:10.1093/jncics/pkaa121. PMC 7952223. PMID 33733050. Retrieved 17 May 2024.
  75. ↑ Landi, S. "Genetic predisposition and environmental risk factors to pancreatic cancer: A review of the literature". Mutat Res. 681 (2–3): 299–307. doi:10.1016/j.mrrev.2008.12.001. PMID 19150414.
  76. ↑ Easton, D.; Thompson, D.; McGuffog, L.; Haites, N.; Schofield, A. (1999). "Cancer risks in BRCA2 mutation carriers". J Natl Cancer Inst. 91 (15): 1310–1316. PMID 10433620.
  77. ↑ Thompson, D.; Easton, D.F. (2002). "Cancer Incidence in BRCA1 mutation carriers". J Natl Cancer Inst. 94 (18): 1358–1365. PMID 12237281.
  78. ↑ Umar, A.; Boland, C.R.; Terdiman, J.P.; Syngal, S.; de la Chapelle, A. (2004). "Revised Bethesda Guidelines for hereditary nonpolyposis colorectal cancer (Lynch syndrome) and microsatellite instability". J Natl Cancer Inst. 96 (4): 261–268. PMID 14970275.
  79. ↑ ۷۹٫۰ ۷۹٫۱ ۷۹٫۲ Grover, S.; Syngal, S. (2010). "Hereditary pancreatic cancer". Gastroenterology. 139 (4): 1076–1080, 1080.e1-2. doi:10.1053/j.gastro.2010.08.012. PMID 20727885.
  80. ↑ Geary, J.; Sasieni, P.; Houlston, R.; Izatt, L.; Eeles, R. (2008). "Gene-related cancer spectrum in families with hereditary non-polyposis colorectal cancer (HNPCC)". Fam Cancer. 7 (2): 163–172. doi:10.1007/s10689-007-9164-6. PMID 17939062.
  81. ↑ Campos, F.G.; Sulbaran, M.; Safatle-Ribeiro, A.V.; Martinez, C.A. (2015). "Duodenal adenoma surveillance in patients with familial adenomatous polyposis". World J Gastrointest Endosc. 7 (10): 950–959. doi:10.4253/wjge.v7.i10.950. PMID 26265988.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ Leoz, M.L.; Carballal, S.; Moreira, L.; Ocaña, T.; Balaguer, F. (2015). "The genetic basis of familial adenomatous polyposis and its implications for clinical practice and risk management". Appl Clin Genet. 8: 95–107. doi:10.2147/TACG.S51484. PMID 25931827.
  83. ↑ Kory W. Jasperson, Randall W. Burt (1998), APC-Associated Polyposis Conditions
  84. ↑ Giardiello, F.M.; Offerhaus, G.J.; Lee, D.H.; Krush, A.J.; Tersmette, A.C. (1993). "Increased risk of thyroid and pancreatic carcinoma in familial adenomatous polyposis". Gut. 34 (10): 1394–1396. PMID 8244108.
  85. ↑ Maire, F.; Hammel, P.; Terris, B.; Olschwang, S.; O’Toole, D. (2002). "Intraductal papillary and mucinous pancreatic tumour: a new extracolonic tumour in familial adenomatous polyposis". Gut. 51 (3): 446–449. PMID 12171972.
  86. ↑ DiMagno, M.J.; DiMagno, E.P. (2011). "Chronic pancreatitis". Curr Opin Gastroenterol. 27 (5): 452–459. doi:10.1097/MOG.0b013e328349e333. PMID 21844753.
  87. ↑ ۸۷٫۰ ۸۷٫۱ Raimondi, S.; Lowenfels, A.B.; Morselli-Labate, A.M.; Maisonneuve, P.; Pezzilli, R. (2010). "Pancreatic cancer in chronic pancreatitis; aetiology, incidence, and early detection". Best Pract Res Clin Gastroenterol. 24 (3): 349–358. doi:10.1016/j.bpg.2010.02.007. PMID 20510834.
  88. ↑ ۸۸٫۰ ۸۸٫۱ Becker, A.E.; Hernandez, Y.G.; Frucht, H.; Lucas, A.L. (2014). "Pancreatic ductal adenocarcinoma: risk factors, screening, and early detection". World J Gastroenterol. 20 (32): 11182–11198. doi:10.3748/wjg.v20.i32.11182. PMID 25170203.
  89. ↑ ۸۹٫۰ ۸۹٫۱ ۸۹٫۲ Popescu-Vâlceanu, Horaţiu-Cristian; Nan, Raluca; Dragut, Ramona; Rusu, Emilia; Ionescu-Tîrgoviste, Constantin (2015). "Pancreatic cancer: epidemiology and risk factors". Proc. Rom. Acad.
  90. ↑ Lowenfels, A.B.; Maisonneuve, P.; DiMagno, E.P.; Elitsur, Y.; Gates, L.K. (1997). "Hereditary pancreatitis and the risk of pancreatic cancer. International Hereditary Pancreatitis Study Group". J Natl Cancer Inst. 89 (6): 442–446. PMID 9091646.
  91. ↑ Howes, N.; Lerch, M.M.; Greenhalf, W.; Stocken, D.D.; Ellis, I. (2004). "Clinical and genetic characteristics of hereditary pancreatitis in Europe". Clin Gastroenterol Hepatol. 2 (3): 252–261. PMID 15017610.
  92. ↑ ۹۲٫۰ ۹۲٫۱ Paliwal, S.; Bhaskar, S.; Chandak, G.R. (2014). "Genetic and phenotypic heterogeneity in tropical calcific pancreatitis". World J Gastroenterol. 20 (46): 17314–17323. doi:10.3748/wjg.v20.i46.17314. PMID 25516642.
  93. ↑ Ramesh, H.; Augustine, P. (1992). "Surgery in tropical pancreatitis: analysis of risk factors". Br J Surg. 79 (6): 544–549. PMID 1611449.
  94. ↑ Everhart, J.; Wright, D. "Diabetes mellitus as a risk factor for pancreatic cancer. A meta-analysis". JAMA. 273 (20): 1605–1609. PMID 7745774.
  95. ↑ Huxley, R.; Ansary-Moghaddam, A.; Berrington de González, A.; Barzi, F.; Woodward, M. (2005). "Type-II diabetes and pancreatic cancer: a meta-analysis of 36 studies". Br J Cancer. 92 (11): 2076–2083. doi:10.1038/sj.bjc.6602619. PMID 15886696.
  96. ↑ Li, D.; Tang, H.; Hassan, M.M.; Holly, E.A.; Bracci, P.M. (2011). "Diabetes and risk of pancreatic cancer: a pooled analysis of three large case-control studies". Cancer Causes Control. 22 (2): 189–197. doi:10.1007/s10552-010-9686-3. PMID 21104117.
  97. ↑ ۹۷٫۰ ۹۷٫۱ Li, D. (2012). "Diabetes and pancreatic cancer". Mol Carcinog. 51 (1): 64–74. doi:10.1002/mc.20771. PMID 22162232.
  98. ↑ Gullo L, Pezzilli R, Morselli-Labate AM (1994). "Diabetes and the risk of pancreatic cancer". The New England Journal of Medicine. 331 (2): 81–84. doi:10.1056/NEJM199407143310203. PMID 8208269. Retrieved 8 May 2024.
  99. ↑ Chari ST, Leibson CL, Rabe KG, Timmons LJ, Ransom J, de Andrade M, Petersen, GM (2008). "Pancreatic cancer-associated diabetes mellitus: prevalence and temporal association with diagnosis of cancer". Gastroenterology. 134 (1): 95–101. doi:10.1053/j.gastro.2007.10.040. PMID 18061176. Retrieved 8 May 2024.
  100. ↑ Pannala R, Leirness JB, Bamlet WR, Basu A, Petersen GM, Chari ST (2008). "Prevalence and clinical profile of pancreatic cancer-associated diabetes mellitus". Gastroenterology. 134 (2): 981–987. doi:10.1053/j.gastro.2008.01.039. PMID 18395079. Retrieved 8 May 2024.
  101. ↑ Pannala R, Leirness JB, Bamlet WR, Basu A, Petersen GM, Chari ST (2008). "Prevalence and clinical profile of pancreatic cancer-associated diabetes mellitus". Gastroenterology. 134 (4): 981–987. doi:10.1053/j.gastro.2008.01.039. PMC 2323514. PMID 18395079. Retrieved 8 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  102. ↑ Carreras-Torres R, Johansson M, Gaborieau V, Haycock PC, Wade KH, Relton CL, Martin RM, Davey Smith G, Brennan P (2017). "The Role of Obesity, Type 2 Diabetes, and Metabolic Factors in Pancreatic Cancer: A Mendelian Randomization Study". Journal of the National Cancer Institute. 109 (9). doi:10.1093/jnci/djx012. PMC 5721813. PMID 28954281. Retrieved 8 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  103. ↑ Wolpin BM, Bao Y, Qian ZR, Wu C, Kraft P, Ogino S, Stampfer MJ, Sato K, Ma J, Buring JE, Sesso HD, Lee IM, Gaziano JM, McTiernan A, Phillips LS, Cochrane BB, Pollak MN, Manson JE, Giovannucci EL, Fuchs CS (2013). "Hyperglycemia, insulin resistance, impaired pancreatic β-cell function, and risk of pancreatic cancer". Journal of the National Cancer Institute. 105 (14): 1027–1035. doi:10.1093/jnci/djt123. PMC 3714020. PMID 23847240. Retrieved 8 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  104. ↑ Hu Y, Zhang X, Ma Y, Yuan C, Wang M, Wu K, Tabung FK, Tobias D, Hu FB, Giovannucci E, Song M (2021). "Incident Type 2 Diabetes Duration and Cancer Risk: A Prospective Study in Two US Cohorts". Journal of the National Cancer Institute. 113 (4): 381–389. doi:10.1093/jnci/djaa141. PMC 8599903. PMID 33225344. Retrieved 8 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  105. ↑ Stolzenberg-Solomon RZ, Graubard BI, Chari S, Limburg P, Taylor PR, Virtamo J, Albanes D (2005). "Insulin, glucose, insulin resistance, and pancreatic cancer in male smokers". JAMA. 294 (22): 2872–2878. doi:10.1001/jama.294.22.2872. PMID 16352795. Retrieved 8 May 2024.
  106. ↑ Michaud DS, Liu S, Giovannucci E, Willett WC, Colditz GA, Fuchs CS (2002). "Dietary sugar, glycemic load, and pancreatic cancer risk in a prospective study". Journal of the National Cancer Institute. 94 (17): 1293–1300. doi:10.1093/jnci/94.17.1293. PMID 12208894. Retrieved 8 May 2024.
  107. ↑ Gapstur SM, Gann PH, Lowe W, Liu K, Colangelo L, Dyer, A (2000). "Abnormal glucose metabolism and pancreatic cancer mortality". JAMA. 283 (19): 2552–2558. doi:10.1001/jama.283.19.2552. PMID 10815119. Retrieved 8 May 2024.
  108. ↑ Bao Y, Giovannucci EL, Kraft P, Stampfer MJ, Ogino S, Ma J, Buring JE, Sesso HD, Lee IM, Gaziano JM, Rifai N, Pollak MN, Cochrane BB, Kaklamani V, Lin JH, Manson JE, Fuchs CS, Wolpin BM (2013). "A prospective study of plasma adiponectin and pancreatic cancer risk in five US cohorts". Journal of the National Cancer Institute. 105 (2): 95–103. doi:10.1093/jnci/djs474. PMC 3545904. PMID 23243202. Retrieved 8 May 2024.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  109. ↑ Venturi, Sebastiano (January 2021). "Cesium in Biology, Pancreatic Cancer, and Controversy in High and Low Radiation Exposure Damage—Scientific, Environmental, Geopolitical, and Economic Aspects". International Journal of Environmental Research and Public Health (به انگلیسی). 18 (17): 8934. doi:10.3390/ijerph18178934. PMC 8431133. PMID 34501532. Text was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
  110. ↑ Hagymási, K.; Tulassay, Z. (2014). "Helicobacter pylori infection: new pathogenetic and clinical aspects". World J Gastroenterol. 20 (21): 6386–6399. doi:10.3748/wjg.v20.i21.6386. PMID 24914360.
  111. ↑ Bulajic, M.; Panic, N.; Löhr, J.M. (2014). "Helicobacter pylori and pancreatic diseases". World J Gastrointest Pathophysiol. 5 (4): 380–383. doi:10.4291/wjgp.v5.i4.380. PMID 25400980.
  112. ↑ Michaud, D.S. (2013). "Role of bacterial infections in pancreatic cancer". Carcinogenesis. 34 (10): 2193–2197. doi:10.1093/carcin/bgt249. PMID 23843038.
  113. ↑ Maisonneuve, P.; Lowenfels, A.B. (2015). "Risk factors for pancreatic cancer: a summary review of meta-analytical studies". Int J Epidemiol. 44 (1): 186–198. doi:10.1093/ije/dyu240. PMID 25502106.
  114. ↑ ۱۱۴٫۰ ۱۱۴٫۱ Trikudanathan, G.; Philip, A.; Dasanu, C.A.; Baker, W.L. (2011). "Association between Helicobacter pylori infection and pancreatic cancer. A cumulative meta-analysis". JOP. 12 (1): 26–31. PMID 21206097.
  115. ↑ Risch, H.A.; Lu, L.; Kidd, M.S.; Wang, J.; Zhang, W. (2014). "Helicobacter pylori seropositivities and risk of pancreatic carcinoma". Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 23 (1): 172–178. doi:10.1158/1055-9965.EPI-13-0447. PMID 24234587.
  116. ↑ Stolzenberg-Solomon, R.Z.; Blaser, M.J.; Limburg, P.J.; Perez-Perez, G.; Taylor, P.R. (2001). "Helicobacter pylori seropositivity as a risk factor for pancreatic cancer". J Natl Cancer Inst. 93 (12): 937–941. PMID 11416115.
  117. ↑ Schulte, A.; Pandeya, N.; Fawcett, J.; Fritschi, L.; Risch, H.A. (2015). "Association between Helicobacter pylori and pancreatic cancer risk: a meta-analysis". Cancer Causes Control. 26 (7): 1027–1035. doi:10.1007/s10552-015-0595-3. PMID 25951801.
  118. ↑ Xiao, M.; Wang, Y.; Gao, Y. (2013). "Association between Helicobacter pylori infection and pancreatic cancer development: a meta-analysis". PLoS One. 8 (9): e75559. doi:10.1371/journal.pone.0075559. PMID 24086571.
  119. ↑ Yu, G.; Murphy, G.; Michel, A.; Weinstein, S.J.; Männistö, S. (2013). "Seropositivity to Helicobacter pylori and risk of pancreatic cancer". Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 22 (12): 2416–2419. doi:10.1158/1055-9965.EPI-13-0680. PMID 24089457.
  120. ↑ de Martel, C.; Llosa, A.E.; Friedman, G.D.; Friedmana, G.D.; Vogelman, J.H. (2008). "Helicobacter pylori infection and development of pancreatic cancer". Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 17 (5): 1188–1194. doi:10.1158/1055-9965.EPI-08-0185. PMID 18483341.
  121. ↑ Lindkvist, B.; Johansen, D.; Borgström, A.; Manjer, J. (2008). "A prospective study of Helicobacter pylori in relation to the risk for pancreatic cancer". BMC Cancer. 8: 321. doi:10.1186/1471-2407-8-321. PMID 18986545.
  122. ↑ Wang, Y.; Zhang, F.C.; Wang, Y.J. (2014). "Helicobacter pylori and pancreatic cancer risk: a meta- analysis based on 2,049 cases and 2,861 controls". Asian Pac J Cancer Prev. 15 (11): 4449–4454. PMID 24969867.
  123. ↑ ۱۲۳٫۰ ۱۲۳٫۱ "Cancer Facts and Figures 2014" (PDF). American Cancer Society. Archived (PDF) from the original on 18 December 2014. Retrieved 5 January 2015., p.  19, "Though evidence is still accumulating, consumption of red or processed meat, or meat cooked at very high temperatures, may slightly increase risk."
  124. ↑ Stolzenberg-Solomon, R.Z.; Pietinen, P.; Taylor, P.R.; Virtamo, J.; Albanes, D. (2002). "Prospective study of diet and pancreatic cancer in male smokers". Am J Epidemiol. 155 (9): 783–792. PMID 11978580.
  125. ↑ Ghadirian, P.; Simard, A.; Baillargeon, J.; Maisonneuve, P.; Boyle, P. (1991). "Nutritional factors and pancreatic cancer in the francophone community in Montréal, Canada". Int J Cancer. 47 (1): 1–6. PMID 1845960.
  126. ↑ Chan, J.M.; Wang, F.; Holly, E.A. (2007). "Pancreatic cancer, animal protein and dietary fat in a population-based study, San Francisco Bay Area, California". Cancer Causes Control. 18 (10): 1153–1167. doi:10.1007/s10552-007-9054-0. PMID 17805983.
  127. ↑ ۱۲۷٫۰ ۱۲۷٫۱ ۱۲۷٫۲ Zhang, J.; Dhakal, I.B.; Gross, M.D.; Lang, N.P.; Kadlubar, F.F. (2009). "Physical activity, diet, and pancreatic cancer: a population-based, case-control study in Minnesota". Nutr Cancer. 61 (4): 457–465. doi:10.1080/01635580902718941. PMID 19838917.
  128. ↑ Larsson SC, Wolk A (ژانویه 2012). "Red and processed meat consumption and risk of pancreatic cancer: meta-analysis of prospective studies". British Journal of Cancer. 106 (3): 603–07. doi:10.1038/bjc.2011.585. PMC 3273353. PMID 22240790.
  129. ↑ ۱۲۹٫۰ ۱۲۹٫۱ = Herreros-Villanueva, = M.; Hijona, E.; Bañales, J.M.; Cosme, A.; Bujanda, L. (2013). "Alcohol consumption on pancreatic diseases". World J Gastroenterol. 19 (5): 638–647. doi:10.3748/wjg.v19.i5.638. PMID 23429423.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link)
  130. ↑ ۱۳۰٫۰ ۱۳۰٫۱ Pericleous M, Rossi RE, Mandair D, Whyand T, Caplin ME (January 2014). "Nutrition and pancreatic cancer". Anticancer Research. 34 (1): 9–21. PMID 24403441.
  131. ↑ = Genkinger, = J.M.; Spiegelman, D.; Anderson, K.E.; Bergkvist, L.; Bernstein, L. (2009). "Alcohol intake and pancreatic cancer risk: a pooled analysis of fourteen cohort studies". Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 18 (3): 765–776. doi:10.1158/1055-9965.EPI-08-0880. PMID 19258474.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link)
  132. ↑ = Lucenteforte, = E.; La Vecchia, C.; Silverman, D.; Petersen, G.M.; Bracci, P.M. (2012). "Alcohol consumption and pancreatic cancer: a pooled analysis in the International Pancreatic Cancer Case-Control Consortium (PanC4)". Ann Oncol. 23 (2): 374–382. doi:10.1093/annonc/mdr120. PMID 21536662.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link)
  133. ↑ = Tramacere, = I.; Scotti, L.; Jenab, M.; Bagnardi, V.; Bellocco, R. (2010). "Alcohol drinking and pancreatic cancer risk: a meta-analysis of the dose-risk relation". Int J Cancer. 126 (6): 1474–1486. doi:10.1002/ijc.24936. PMID 19816941.{{cite journal}}: نگهداری CS1: نقطه‌گذاری اضافه (link)
  134. ↑ Risch, H.A.; Lu, L.; Wang, J.; Zhang, W.; Ni, Q. (2013). "ABO blood group and risk of pancreatic cancer: a study in Shanghai and meta-analysis". Am J Epidemiol. 177 (12): 1326–1337. doi:10.1093/aje/kws458. PMID 23652164.
  135. ↑ ۱۳۵٫۰ ۱۳۵٫۱ Zhang, B.L.; He, N.; Huang, Y.B.; Song, F.J.; Chen, K.X. (2014). "ABO blood groups and risk of cancer: a systematic review and meta-analysis". Asian Pac J Cancer Prev. 15 (11): 4643–4650. PMID 24969898.
  136. ↑ Egawa, N.; Lin, Y.; Tabata, T.; Kuruma, S.; Hara, S. (2013). "ABO blood type, long-standing diabetes, and the risk of pancreatic cancer". World J Gastroenterol. 19 (16): 2537–2542. doi:10.3748/wjg.v19.i16.2537. PMID 23674856.
  137. ↑ ۱۳۷٫۰ ۱۳۷٫۱ Engin, H.; Bilir, C.; Üstün, H.; Gökmen, A. (2012). "ABO blood group and risk of pancreatic cancer in a Turkish population in Western Blacksea region". Asian Pac J Cancer Prev. 13 (1): 131–133. PMID 22502655.
  138. ↑ Hackeng WM, Hruban RH, Offerhaus GJ, Brosens LA (2016). "Surgical and molecular pathology of pancreatic neoplasms". Diagn Pathol. 11 (1): 47. doi:10.1186/s13000-016-0497-z. PMC 4897815. PMID 27267993.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link) (distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)), Image title and optimization: Mikael Häggström, M.D.
  139. ↑ Delpu Y, Hanoun N, Lulka H, Sicard F, Selves J, Buscail L, et al. (March 2011). "Genetic and epigenetic alterations in pancreatic carcinogenesis". Current Genomics. 12 (1): 15–24. doi:10.2174/138920211794520132. PMC 3129039. PMID 21886451.
  140. ↑ Rooney SL, Shi J (October 2016). "Intraductal Tubulopapillary Neoplasm of the Pancreas: An Update From a Pathologist's Perspective". Archives of Pathology & Laboratory Medicine. 140 (10): 1068–73. doi:10.5858/arpa.2016-0207-RA. PMID 27684978.
  141. ↑ ۱۴۱٫۰ ۱۴۱٫۱ "The human pathology proteome in pancreatic cancer – The Human Protein Atlas". www.proteinatlas.org. Retrieved 28 September 2017.
  142. ↑ ۱۴۲٫۰ ۱۴۲٫۱ Uhlen M, Zhang C, Lee S, Sjöstedt E, Fagerberg L, Bidkhori G, et al. (August 2017). "A pathology atlas of the human cancer transcriptome". Science. 357 (6352): eaan2507. doi:10.1126/science.aan2507. PMID 28818916.
  143. ↑ ۱۴۳٫۰ ۱۴۳٫۱ Lewis MA, Yao JC (February 2014). "Molecular pathology and genetics of gastrointestinal neuroendocrine tumours". Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity. 21 (1): 22–27. doi:10.1097/MED.0000000000000033. PMID 24310147. S2CID 31094880.
  144. ↑ Thakker RV, Newey PJ, Walls GV, Bilezikian J, Dralle H, Ebeling PR, et al. (September 2012). "Clinical practice guidelines for multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1)". The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 97 (9): 2990–3011. doi:10.1210/jc.2012-1230. PMID 22723327.
  145. ↑ Fitzgerald JE, White MJ, Lobo DN (April 2009). "Courvoisier's gallbladder: law or sign?". World Journal of Surgery. 33 (4): 886–91. doi:10.1007/s00268-008-9908-y. PMID 19190960. S2CID 21799234.
  146. ↑ ۱۴۶٫۰ ۱۴۶٫۱ ۱۴۶٫۲ ۱۴۶٫۳ Unless otherwise specified in boxes, reference is: Pishvaian MJ, Brody JR (March 2017). "Therapeutic Implications of Molecular Subtyping for Pancreatic Cancer". Oncology. 31 (3): 159–66, 168. PMID 28299752.
  147. ↑ ۱۴۷٫۰ ۱۴۷٫۱ ۱۴۷٫۲ ۱۴۷٫۳ Image by Mikael Häggström, MD.
    Reference for features: Pooja Navale, M.D., Omid Savari, M.D., Joseph F. Tomashefski, Jr., M.D., Monika Vyas, M.D. "Solid pseudopapillary neoplasm".{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link) Last author update: 4 March 2022
  148. ↑ Skafida E, Grammatoglou X, Glava C, Zissis D, Paschalidis N, Katsamagkou E, et al. (February 2010). "Adenosquamous carcinoma of the pancreas: a case report". Cases Journal. 3 (1): 41. doi:10.1186/1757-1626-3-41. PMC 2825199. PMID 20205828.
  149. ↑ Diana Agostini-Vulaj. "Pancreas – Exocrine tumors / carcinomas – Intraductal papillary mucinous neoplasm (IPMN)". Pathology Outlines. Topic Completed: 1 July 2018. Revised: 9 March 2020
  150. ↑ Adsay V, Mino-Kenudson M, Furukawa T, Basturk O, Zamboni G, Marchegiani G, et al. (January 2016). "Pathologic Evaluation and Reporting of Intraductal Papillary Mucinous Neoplasms of the Pancreas and Other Tumoral Intraepithelial Neoplasms of Pancreatobiliary Tract: Recommendations of Verona Consensus Meeting". Annals of Surgery. 263 (1): 162–77. doi:10.1097/SLA.0000000000001173. PMC 4568174. PMID 25775066.
  151. ↑ Cascinu S, Falconi M, Valentini V, Jelic S (May 2010). "Pancreatic cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up". Annals of Oncology. 21 Suppl 5 (Supplement 5): v55–58. doi:10.1093/annonc/mdq165. PMID 20555103.
  152. ↑ ۱۵۲٫۰ ۱۵۲٫۱ Tempero et al. 2015, p. 38.
  153. ↑ Greene et al. 2013, p. 160.
  154. ↑ ۱۵۴٫۰ ۱۵۴٫۱ "Nowotwory części zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej trzustki. Klasyfikacja TNM". Archived from the original on 2015-10-03. Retrieved 2015-10-03.
  155. ↑ Isaji S, Kawarada Y (2000). "[Evaluation of classification of pancreatic cancer by the Japan Pancreas Society and Union Internationale Contre le Cancer and proposal for a new international classification]". Nihon Geka Gakkai Zasshi (به ژاپنی). 101 (2): 205–11. PMID 10734638.
  156. ↑ Kobari M, Matsuno S (1998). "Staging systems for pancreatic cancer: differences between the Japanese and UICC systems". J Hepatobiliary Pancreat Surg. 5 (2): 121–7. PMID 9745076. Archived from the original on 18 May 2024.
  157. ↑ Satoshi Kondo. "Japanese Pancreas Society Staging Systems for Pancreatic Cancer". Pancreatic cancer. Springer New York. doi:10.1007/978-0-387-77498-5_42. ISBN 978-0-387-77497-8.
  158. ↑ ۱۵۸٫۰ ۱۵۸٫۱ ۱۵۸٫۲ "Staging of pancreatic cancer". American Cancer Society. 11 June 2014. Archived from the original on 10 August 2020. Retrieved 29 September 2014.
  159. ↑ ۱۵۹٫۰ ۱۵۹٫۱ Zyromski, Nicholas J.; Nakeeb, Attila; Lillemoe, Keith D. (2010). Silberman, Howard; Silberman, Allan W. (eds.). Principles and practice of surgical oncology : multidisciplinary approach to difficult problems (online ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. Chapter 35. ISBN 978-0-7817-6546-6. Archived from the original on 6 February 2015. Retrieved 3 November 2014.
  160. ↑ ۱۶۰٫۰ ۱۶۰٫۱ ۱۶۰٫۲ ۱۶۰٫۳ "Neuroendocrine tumors, NCCN Guidelines Version 1.2015" (PDF). National Comprehensive Cancer Network, Inc. NCCN). 11 November 2014. Retrieved 25 December 2014.
  161. ↑ National Cancer Institute. Pancreatic Neuroendocrine Tumors (Islet Cell Tumors) Treatment (PDQ®) Incidence and Mortality "Pancreatic Neuroendocrine Tumors (Islet Cell Tumors) Treatment (PDQ®)–Health Professional Version". Archived from the original on 4 January 2015. Retrieved 29 December 2014.
  162. ↑ "Diet and activity factors that affect risks for certain cancers: Pancreatic cancer section". American Cancer Society. 20 August 2012. Archived from the original on 4 November 2014. Retrieved 4 November 2014.
  163. ↑ Gold, E.B.; Gordis, L.; Diener, M.D.; Seltser, R.; Boitnott, J.K. (1985). "Diet and other risk factors for cancer of the pancreas". Cancer. 55 (2): 460–467. PMID 3965101.
  164. ↑ Bueno de Mesquita, H.B.; Maisonneuve, P.; Runia, S.; Moerman, C.J. (1991). "Intake of foods and nutrients and cancer of the exocrine pancreas: a population-based case-control study in The Netherlands". Int J Cancer. 48 (4): 540–549. PMID 1646177.
  165. ↑ Chan, J.M.; Wang, F.; Holly, E.A. (2005). "Vegetable and fruit intake and pancreatic cancer in a population-based case-control study in the San Francisco bay area". Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 14 (9): 2093–2097. doi:10.1158/1055-9965.EPI-05-0226. PMID 16172215.
  166. ↑ Chan, J.M.; Wang, F.; Holly, E.A. (2007). "Whole grains and risk of pancreatic cancer in a large population-based case-control study in the San Francisco Bay Area, California". Am J Epidemiol. 166 (10): 1174–1185. doi:10.1093/aje/kwm194. PMID 17881383.
  167. ↑ Howe, G.R.; Ghadirian, P.; Bueno de Mesquita, H.B.; Zatonski, W.A.; Baghurst, P.A. (1992). "A collaborative case-control study of nutrient intake and pancreatic cancer within the search programme". Int J Cancer. 51 (3): 365–372. PMID 1317361.
  168. ↑ Howe, G.R.; Jain, M.; Miller, A.B. (1990). "Dietary factors and risk of pancreatic cancer: results of a Canadian population-based case-control study". Int J Cancer. 45 (4): 604–608. PMID 2157670.
  169. ↑ Sun, J.; Li, Y.; Liu, L.; Jiang, Z.; Liu, G. (2019). "Aspirin use and pancreatic cancer risk: A systematic review of observational studies - PubMed". Medicine. 98 (51): e18033. doi:10.1097/MD.0000000000018033. PMC 6940047. PMID 31860953.
  170. ↑ ۱۷۰٫۰ ۱۷۰٫۱ Currie, C.J.; Poole, C.D.; Gale, E.A. (2009). "The influence of glucose-lowering therapies on cancer risk in type 2 diabetes". Diabetologia. 52 (9): 1766–1777. doi:10.1007/s00125-009-1440-6. PMID 19572116.
  171. ↑ Li, D.; Yeung, S.C.; Hassan, M.M.; Konopleva, M.; Abbruzzese, J.L. (2009). "Antidiabetic therapies affect risk of pancreatic cancer". Gastroenterology. 137 (2): 482–488. doi:10.1053/j.gastro.2009.04.013. PMID 19375425.
  172. ↑ Decensi, A.; Puntoni, M.; Goodwin, P.; Cazzaniga, M.; Gennari, A. (2010). "Metformin and cancer risk in diabetic patients: a systematic review and meta-analysis". Cancer Prev Res (Phila). 3 (11): 1451–1461. doi:10.1158/1940-6207.CAPR-10-0157. PMID 20947488.
  173. ↑ Monami, M.; Lamanna, C.; Balzi, D.; Marchionni, N.; Mannucci, E. (2009). "Sulphonylureas and cancer: a case-control study". Acta Diabetol. 46 (4): 279–284. doi:10.1007/s00592-008-0083-2. PMID 19082520.
  174. ↑ Owens DK, Davidson KW, Krist AH, Barry MJ, Cabana M, Caughey AB, et al. (August 2019). "Screening for Pancreatic Cancer: US Preventive Services Task Force Reaffirmation Recommendation Statement". JAMA. 322 (5): 438–44. doi:10.1001/jama.2019.10232. PMID 31386141.
  175. ↑ He XY, Yuan YZ (August 2014). "Advances in pancreatic cancer research: moving towards early detection". World Journal of Gastroenterology. 20 (32): 11241–48. doi:10.3748/wjg.v20.i32.11241. PMC 4145762. PMID 25170208.
  176. ↑ ۱۷۶٫۰ ۱۷۶٫۱ Okano K, Suzuki Y (August 2014). "Strategies for early detection of resectable pancreatic cancer". World Journal of Gastroenterology. 20 (32): 11230–40. doi:10.3748/wjg.v20.i32.11230. PMC 4145761. PMID 25170207.
  177. ↑ ۱۷۷٫۰ ۱۷۷٫۱ ۱۷۷٫۲ Seufferlein T, Bachet JB, Van Cutsem E, Rougier P (October 2012). "Pancreatic adenocarcinoma: ESMO-ESDO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up". Annals of Oncology. 23 (Suppl 7): vii33–40. doi:10.1093/annonc/mds224. PMID 22997452.
  178. ↑ Goggins M, Overbeek KA, Brand R, Syngal S, Del Chiaro M, Bartsch DK, et al. (January 2020). "Management of patients with increased risk for familial pancreatic cancer: updated recommendations from the International Cancer of the Pancreas Screening (CAPS) Consortium". Gut. 69 (1): 7–17. doi:10.1136/gutjnl-2019-319352. PMC 7295005. PMID 31672839.
  179. ↑ Szczeklik & Gajewski 2014, p. 1026.
  180. ↑ Gurusamy KS, Kumar S, Davidson BR, Fusai G (February 2014). "Resection versus other treatments for locally advanced pancreatic cancer". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2 (2): CD010244. doi:10.1002/14651858.CD010244.pub2. PMID 24578248.
  181. ↑ ۱۸۱٫۰ ۱۸۱٫۱ Mollberg N, Rahbari NN, Koch M, Hartwig W, Hoeger Y, Büchler MW, Weitz J (December 2011). "Arterial resection during pancreatectomy for pancreatic cancer: a systematic review and meta-analysis". Annals of Surgery. 254 (6): 882–93. doi:10.1097/SLA.0b013e31823ac299. PMID 22064622. S2CID 42685174.
  182. ↑ ۱۸۲٫۰ ۱۸۲٫۱ ۱۸۲٫۲ "Pancreatic adenocarcinoma. NCCN Guidelines Version 1.2015" (PDF). NCCN Guidelines. National Comprehensive Cancer Network, Inc. 4 December 2014. Retrieved 26 December 2014.
  183. ↑ Alamo JM, Marín LM, Suarez G, Bernal C, Serrano J, Barrera L, et al. (October 2014). "Improving outcomes in pancreatic cancer: key points in perioperative management". World Journal of Gastroenterology. 20 (39): 14237–45. doi:10.3748/wjg.v20.i39.14237. PMC 4202352. PMID 25339810.
  184. ↑ ۱۸۴٫۰ ۱۸۴٫۱ Lopez NE, Prendergast C, Lowy AM (August 2014). "Borderline resectable pancreatic cancer: definitions and management". World Journal of Gastroenterology. 20 (31): 10740–51. doi:10.3748/wjg.v20.i31.10740. PMC 4138454. PMID 25152577.
  185. ↑ Polistina F, Di Natale G, Bonciarelli G, Ambrosino G, Frego M (July 2014). "Neoadjuvant strategies for pancreatic cancer". World Journal of Gastroenterology. 20 (28): 9374–83. doi:10.3748/wjg.v20.i28.9374 (inactive 31 January 2024). PMC 4110569. PMID 25071332.{{cite journal}}: CS1 maint: DOI inactive as of ژانویه 2024 (link)
  186. ↑ Gillen S, Schuster T, Meyer Zum Büschenfelde C, Friess H, Kleeff J (April 2010). "Preoperative/neoadjuvant therapy in pancreatic cancer: a systematic review and meta-analysis of response and resection percentages". PLOS Medicine. 7 (4): e1000267. doi:10.1371/journal.pmed.1000267. PMC 2857873. PMID 20422030.
  187. ↑ Christians KK, Evans DB (June 2015). "Additional support for neoadjuvant therapy in the management of pancreatic cancer". Annals of Surgical Oncology. 22 (6): 1755–58. doi:10.1245/s10434-014-4307-0. PMID 25519932.
  188. ↑ Tsvetkova EV, Asmis TR (August 2014). "Role of neoadjuvant therapy in the management of pancreatic cancer: is the era of biomarker-directed therapy here?". Current Oncology. 21 (4): e650–7. doi:10.3747/co.21.2006. PMC 4117630. PMID 25089113.
  189. ↑ Mullapudi B, Hawkes PJ, Patel A, Are C, Misra S (2015). "Borderline resectable pancreatic cancer". Indian J Surg Oncol. 6 (1): 63–68. doi:10.1007/s13193-014-0374-8. PMC 4412859. PMID 25937766.
  190. ↑ Zhan HX, Xu JW, Wu D, Zhang TP, Hu SY (February 2015). "Pancreatic cancer stem cells: new insight into a stubborn disease". Cancer Letters. 357 (2): 429–37. doi:10.1016/j.canlet.2014.12.004. PMID 25499079.
  191. ↑ ۱۹۱٫۰ ۱۹۱٫۱ Tanase CP, Neagu AI, Necula LG, Mambet C, Enciu AM, Calenic B, et al. (August 2014). "Cancer stem cells: involvement in pancreatic cancer pathogenesis and perspectives on cancer therapeutics". World Journal of Gastroenterology. 20 (31): 10790–801. doi:10.3748/wjg.v20.i31.10790. PMC 4138459. PMID 25152582.
  192. ↑ Allen VB, Gurusamy KS, Takwoingi Y, Kalia A, Davidson BR (July 2016). "Diagnostic accuracy of laparoscopy following computed tomography (CT) scanning for assessing the resectability with curative intent in pancreatic and periampullary cancer". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016 (7): CD009323. doi:10.1002/14651858.CD009323.pub3. PMC 6458011. PMID 27383694.
  193. ↑ «واژه‌نامه سرطان». موسسه تحقیقات، درمان و آموزش سرطان (مرکز جامع سرطان، دانشگاه علوم پزشکی تهران).
  194. ↑ Heinemann V, Haas M, Boeck S (October 2013). "Neoadjuvant treatment of borderline resectable and non-resectable pancreatic cancer". Annals of Oncology. 24 (10): 2484–92. doi:10.1093/annonc/mdt239. PMID 23852311.
  195. ↑ ۱۹۵٫۰ ۱۹۵٫۱ ۱۹۵٫۲ Thota R, Pauff JM, Berlin JD (January 2014). "Treatment of metastatic pancreatic adenocarcinoma: a review". Oncology. 28 (1): 70–74. PMID 24683721.
  196. ↑ Ryan DP (8 ژوئیه 2014). "Chemotherapy for advanced exocrine pancreatic cancer: Topic 2475, Version 46.0" (subscription required). UpToDate. Wolters Kluwer Health. Archived from the original on 8 December 2014. Retrieved 18 November 2014.
  197. ↑ "Cancer Drug Information: FDA Approval for Erlotinib Hydrochloride". National Cancer Institute. National Institutes of Health. 3 ژوئیه 2013. Archived from the original on 29 November 2014. Retrieved 5 December 2014.
  198. ↑ Borazanci E, Von Hoff DD (September 2014). "Nab-paclitaxel and gemcitabine for the treatment of patients with metastatic pancreatic cancer". Expert Review of Gastroenterology & Hepatology. 8 (7): 739–47. doi:10.1586/17474124.2014.925799. PMID 24882381. S2CID 31633898.
  199. ↑ Neoptolemos, Jp; Dunn, Ja; Stocken, Dd; Almond, J; Link, K; Beger, H; Bassi, C; Falconi, M; Pederzoli, P; Dervenis, C; Fernandez-Cruz, L (November 2001). "Adjuvant chemoradiotherapy and chemotherapy in resectable pancreatic cancer: a randomised controlled trial". The Lancet (به انگلیسی). 358 (9293): 1576–1585. doi:10.1016/S0140-6736(01)06651-X. PMID 11716884. S2CID 23803289.
  200. ↑ Neoptolemos, John P.; Stocken, Deborah D.; Friess, Helmut; Bassi, Claudio; Dunn, Janet A.; Hickey, Helen; Beger, Hans; Fernandez-Cruz, Laureano; Dervenis, Christos; Lacaine, François; Falconi, Massimo (2004-03-18). "A Randomized Trial of Chemoradiotherapy and Chemotherapy after Resection of Pancreatic Cancer". New England Journal of Medicine (به انگلیسی). 350 (12): 1200–1210. doi:10.1056/NEJMoa032295. ISSN 0028-4793. PMID 15028824.
  201. ↑ Falconi M, Bartsch DK, Eriksson B, Klöppel G, Lopes JM, O'Connor JM, et al. (2012). "ENETS Consensus Guidelines for the management of patients with digestive neuroendocrine neoplasms of the digestive system: well-differentiated pancreatic non-functioning tumors". Neuroendocrinology. 95 (2): 120–34. doi:10.1159/000335587. PMID 22261872. S2CID 6985904.
  202. ↑ Jensen RT, Cadiot G, Brandi ML, de Herder WW, Kaltsas G, Komminoth P, et al. (2012). "ENETS Consensus Guidelines for the management of patients with digestive neuroendocrine neoplasms: functional pancreatic endocrine tumor syndromes". Neuroendocrinology. 95 (2): 98–119. doi:10.1159/000335591. PMC 3701449. PMID 22261919.
  203. ↑ Pavel M, Baudin E, Couvelard A, Krenning E, Öberg K, Steinmüller T, et al. (2012). "ENETS Consensus Guidelines for the management of patients with liver and other distant metastases from neuroendocrine neoplasms of foregut, midgut, hindgut, and unknown primary". Neuroendocrinology. 95 (2): 157–76. doi:10.1159/000335597. PMID 22262022. S2CID 2097604.
  204. ↑ «واژه‌نامه سرطان». موسسه تحقیقات، درمان و آموزش سرطان (مرکز جامع سرطان، دانشگاه علوم پزشکی تهران).
  205. ↑ Rossi RE, Massironi S, Conte D, Peracchi M (January 2014). "Therapy for metastatic pancreatic neuroendocrine tumors". Annals of Translational Medicine. 2 (1): 8. doi:10.3978/j.issn.2305-5839.2013.03.01. PMC 4200651. PMID 25332984.
  206. ↑ Nick Mulcahy (17 December 2014). "FDA Approves Lanreotide for Neuroendocrine Tumors". Medscape Medical News. WebMD LLC. Archived from the original on 18 January 2015. Retrieved 25 December 2014.
  207. ↑ Everolimus Approved for Pancreatic Neuroendocrine Tumors بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine The ASCO Post. 15 May 2011, Volume 2, Issue 8
  208. ↑ National Cancer Institute. Cancer Drug Information. FDA Approval for Sunitinib Malate بایگانی‌شده در ۵ ژانویه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine. Pancreatic Neuroendocrine Tumors
  209. ↑ Text is available electronically (but may require free registration) See: Benson AB, Myerson RJ, Sasson AR (2010). Pancreatic, neuroendocrine GI, and adrenal cancers. Cancer Management: A Multidisciplinary Approach (13th ed.). UBM Medica. ISBN 978-0-615-41824-7. Archived from the original on 15 May 2011.
  210. ↑ Gulenchyn KY, Yao X, Asa SL, Singh S, Law C (May 2012). "Radionuclide therapy in neuroendocrine tumours: a systematic review". Clinical Oncology. 24 (4): 294–308. doi:10.1016/j.clon.2011.12.003. PMID 22221516.
  211. ↑ Vinik AI (November 2014). "Advances in diagnosis and treatment of pancreatic neuroendocrine tumors". Endocrine Practice. 20 (11): 1222–30. doi:10.4158/EP14373.RA. PMID 25297671.
  212. ↑ Kwekkeboom DJ, de Herder WW, van Eijck CH, Kam BL, van Essen M, Teunissen JJ, Krenning EP (March 2010). "Peptide receptor radionuclide therapy in patients with gastroenteropancreatic neuroendocrine tumors". Seminars in Nuclear Medicine. 40 (2): 78–88. doi:10.1053/j.semnuclmed.2009.10.004. PMID 20113677.
  213. ↑ Bodei L, Cremonesi M, Kidd M, Grana CM, Severi S, Modlin IM, Paganelli G (August 2014). "Peptide receptor radionuclide therapy for advanced neuroendocrine tumors". Thoracic Surgery Clinics. 24 (3): 333–49. doi:10.1016/j.thorsurg.2014.04.005. hdl:11392/2378236. PMID 25065935.
  214. ↑ Castellano D, Grande E, Valle J, Capdevila J, Reidy-Lagunes D, O'Connor JM, Raymond E (June 2015). "Expert consensus for the management of advanced or metastatic pancreatic neuroendocrine and carcinoid tumors". Cancer Chemotherapy and Pharmacology. 75 (6): 1099–114. doi:10.1007/s00280-014-2642-2. PMID 25480314. S2CID 39434924.
  215. ↑ Singh S, Dey C, Kennecke H, Kocha W, Maroun J, Metrakos P, et al. (August 2015). "Consensus Recommendations for the Diagnosis and Management of Pancreatic Neuroendocrine Tumors: Guidelines from a Canadian National Expert Group". Annals of Surgical Oncology. 22 (8): 2685–99. doi:10.1245/s10434-014-4145-0. PMID 25366583. S2CID 8129133.
  216. ↑ "Palliative or Supportive Care". American Cancer Society. 2014. Archived from the original on 21 August 2014. Retrieved 20 August 2014.
  217. ↑ Buanes TA (August 2014). "Pancreatic cancer-improved care achievable". World Journal of Gastroenterology. 20 (30): 10405–18. doi:10.3748/wjg.v20.i30.10405. PMC 4130847. PMID 25132756.
  218. ↑ "If treatment for pancreatic cancer stops working". American Cancer Society. 11 June 2014. Archived from the original on 22 October 2014. Retrieved 20 August 2014.
  219. ↑ Arcidiacono PG, Calori G, Carrara S, McNicol ED, Testoni PA (March 2011). Arcidiacono PG (ed.). "Celiac plexus block for pancreatic cancer pain in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019 (3): CD007519. doi:10.1002/14651858.CD007519.pub2. PMC 6464722. PMID 21412903.
  220. ↑ "Cancer Facts and Figures 2014" (PDF). American Cancer Society. Archived (PDF) from the original on 18 December 2014. Retrieved 5 January 2015., Table, p.  18, rates adjusted for normal life expectancy
  221. ↑ Jemal A, Siegel R, Ward E, Murray T, Xu J, Thun MJ (2007). "Cancer statistics, 2007". CA: A Cancer Journal for Clinicians. 57 (1): 43–66. doi:10.3322/canjclin.57.1.43. PMID 17237035. S2CID 22305510.
  222. ↑ "What are the key statistics about pancreatic cancer?". American Cancer Society. 11 June 2014. Archived from the original on 11 November 2014. Retrieved 11 November 2014.
  223. ↑ "Pancreatic cancer statistics". Cancer Research UK. Archived from the original on 18 December 2014. Retrieved 18 December 2014.; "In 2010, in the UK, the lifetime risk of developing pancreatic cancer is 1 in 73 for men and 1 in 74 for women", noting "The lifetime risk ... has been calculated ... using the 'Current Probability' method; this is a different method used from most other cancer sites since the possibility of having more than one diagnosis of pancreatic cancer over the course of their lifetime is very low"
  224. ↑ ۲۲۴٫۰ ۲۲۴٫۱ Busnardo AC, DiDio LJ, Tidrick RT, Thomford NR (November 1983). "History of the pancreas". American Journal of Surgery. 146 (5): 539–50. doi:10.1016/0002-9610(83)90286-6. PMID 6356946.
  225. ↑ ۲۲۵٫۰ ۲۲۵٫۱ ۲۲۵٫۲ ۲۲۵٫۳ Are C, Dhir M, Ravipati L (June 2011). "History of pancreaticoduodenectomy: early misconceptions, initial milestones and the pioneers". HPB. 13 (6): 377–84. doi:10.1111/j.1477-2574.2011.00305.x. PMC 3103093. PMID 21609369.
  226. ↑ ۲۲۶٫۰ ۲۲۶٫۱ Cameron JL, Riall TS, Coleman J, Belcher KA (July 2006). "One thousand consecutive pancreaticoduodenectomies". Annals of Surgery. 244 (1): 10–5. doi:10.1097/01.sla.0000217673.04165.ea. PMC 1570590. PMID 16794383.
  227. ↑ Fernández-del Castillo C, Morales-Oyarvide V, McGrath D, Wargo JA, Ferrone CR, Thayer SP, et al. (September 2012). "Evolution of the Whipple procedure at the Massachusetts General Hospital". Surgery. 152 (3 Suppl 1): S56-63. doi:10.1016/j.surg.2012.05.022. PMC 3806095. PMID 22770961.
  228. ↑ Reznik R, Hendifar AE, Tuli R (2014). "Genetic determinants and potential therapeutic targets for pancreatic adenocarcinoma". Frontiers in Physiology. 5: 87. doi:10.3389/fphys.2014.00087. PMC 3939680. PMID 24624093.
  229. ↑ "Pancreatic cancer research". Cancer Research UK. Archived from the original on 18 February 2014. Retrieved 17 July 2014.
  230. ↑ "Australian Pancreatic Genome Initiative". Garvan Institute. Archived from the original on 26 July 2014. Retrieved 17 July 2014.
  231. ↑ Biankin AV, Waddell N, Kassahn KS, Gingras MC, Muthuswamy LB, Johns AL, et al. (November 2012). "Pancreatic cancer genomes reveal aberrations in axon guidance pathway genes". Nature. 491 (7424): 399–405. Bibcode:2012Natur.491..399.. doi:10.1038/nature11547. PMC 3530898. PMID 23103869.
  232. ↑ "What's new in pancreatic cancer research and treatment?". American Cancer Society. 2019. Retrieved 2 May 2019.
  233. ↑ Feng, Hui-Yi; Chen, Yang-Chao (2016-09-07). "Role of bile acids in carcinogenesis of pancreatic cancer: An old topic with new perspective". World Journal of Gastroenterology. 22 (33): 7463–7477. doi:10.3748/wjg.v22.i33.7463. ISSN 1007-9327. PMC 5011662. PMID 27672269.
  234. ↑ ۲۳۴٫۰ ۲۳۴٫۱ "What's new in pancreatic cancer research and treatment?". American Cancer Society. 2019. Retrieved 2 May 2019.
  235. ↑ Graham JS, Jamieson NB, Rulach R, Grimmond SM, Chang DK, Biankin AV (September 2015). "Pancreatic cancer genomics: where can the science take us?". Clinical Genetics. 88 (3): 213–9. doi:10.1111/cge.12536. PMID 25388820. S2CID 26414866.
  236. ↑ Bruenderman EH, Martin RC (March 2015). "High-risk population in sporadic pancreatic adenocarcinoma: guidelines for screening". The Journal of Surgical Research. 194 (1): 212–9. doi:10.1016/j.jss.2014.06.046. PMC 4559279. PMID 25479908.
  237. ↑ "About EUROPAC". European Registry of Hereditary Pancreatitis and Familial Pancreatic Cancer (EUROPAC). University of Liverpool. Archived from the original on 26 July 2014. Retrieved 17 July 2014.
  238. ↑ Subar D, Gobardhan PD, Gayet B (February 2014). "Laparoscopic pancreatic surgery: An overview of the literature and experiences of a single center". Best Practice & Research. Clinical Gastroenterology. 28 (1): 123–32. doi:10.1016/j.bpg.2013.11.011. PMID 24485260.
  239. ↑ Weiss MJ, Wolfgang CL (2013). "Irreversible electroporation: a novel pancreatic cancer therapy". Current Problems in Cancer. 37 (5): 262–5. doi:10.1016/j.currproblcancer.2013.10.002. PMID 24331180. S2CID 3137300.
  240. ↑ Moir J, White SA, French JJ, Littler P, Manas DM (December 2014). "Systematic review of irreversible electroporation in the treatment of advanced pancreatic cancer". European Journal of Surgical Oncology. 40 (12): 1598–604. doi:10.1016/j.ejso.2014.08.480. PMID 25307210.
  241. ↑ Kleger A, Perkhofer L, Seufferlein T (July 2014). "Smarter drugs emerging in pancreatic cancer therapy". Annals of Oncology. 25 (7): 1260–1270. doi:10.1093/annonc/mdu013. PMID 24631947.
  242. ↑ Tang SC, Chen YC (اوت 2014). "Novel therapeutic targets for pancreatic cancer". World Journal of Gastroenterology. 20 (31): 10825–44. doi:10.3748/wjg.v20.i31.10825. PMC 4138462. PMID 25152585.
  243. ↑ Tang SC, Chen YC (اوت 2014). "Novel therapeutic targets for pancreatic cancer". World Journal of Gastroenterology. 20 (31): 10825–44. doi:10.3748/wjg.v20.i31.10825. PMC 4138462. PMID 25152585.
  244. ↑ Rossi ML, Rehman AA, Gondi CS (August 2014). "Therapeutic options for the management of pancreatic cancer". World Journal of Gastroenterology. 20 (32): 11142–59. doi:10.3748/wjg.v20.i32.11142. PMC 4145755. PMID 25170201.
  245. ↑ Ady JW, Heffner J, Klein E, Fong Y (2014). "Oncolytic viral therapy for pancreatic cancer: current research and future directions". Oncolytic Virotherapy. 3: 35–46. doi:10.2147/OV.S53858. PMC 4918362. PMID 27512661.
  246. ↑ Ren B, Cui M, Yang G, Wang H, Feng M, You L, Zhao Y (July 2018). "Tumor microenvironment participates in metastasis of pancreatic cancer". Molecular Cancer. 17 (1): 108. doi:10.1186/s12943-018-0858-1. PMC 6065152. PMID 30060755.
  247. ↑ Sachi Das, Sabya; Kumar Dubey, Amit; Singh, Neeru; Ranjan, Priya; Verma, Prasad; Kumar Singh, Shubhankar; Kumar Singh, Sandeep (2023-01-09). "Pancreatic Cancer Treatment by Using Theragnostic Nanoparticles". Hormone Related Cancer Mechanistic and Nanomedicines. pp. 149–168. doi:10.1007/978-981-19-5558-7_8. ISBN 978-981-19-5557-0.

کتاب‌شناسی[ویرایش]

  • Szczeklik, Andrzej; Gajewski, Piotr (2014). Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna. ISBN 978-83-7430-405-4.
  • Greene, Frederick L.; Page, David L.; Fleming, Irvin D.; Fritz, April G.; Balch, Charles M.; Haller, Daniel G.; Morrow, Monica (2013). AJCC Cancer Staging Manual. Springer Science & Business Media. ISBN 9781475736564.
  • Kumar, Vinay; Cotran, Ramzi S.; Robins, Stanley L. (2005). Robbins Pathology. Wrocław: Elsevier Urban & Partner. p. 232. ISBN 83-89581-92-2.
  • DeVita, Vincent T.; Lawrence, Theodore S.; Rosenberg, Steven A. (2008). Devita, Hellman & Rosenberg’s Cancer: Principles & Practice of Oncology (8 ed.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-7207-5.
  • Ducreux, M.; Cuhna, A.Sa.; Caramella, C.; Hollebecque, A. (2015). "Pancreatic adenocarcinoma: ESMO-ESDO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up". Ann Oncol. doi:10.1093/annonc/mdv295.

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سرطان_لوزالمعده&oldid=39538705»