لرهای جنوبی
لُری جنوبی | |
---|---|
لُری دومنی[۱] | |
زبان بومی در | ایران |
منطقه | غرب آسیا |
قومیت | مردم لر |
شمار گویشوران | حدود ۴ الی ۵ میلیون نفر[۲] (بدون تاریخ) |
الفبای عربی در ایران و عراق | |
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | luz |
ایزو ۲–۶۳۹ | luz |
ایزو ۳–۶۳۹ | در زمانهای گوناگون:luz-mam – ممسنیboye1238 – لری بویراحمدیkohg1238 – کهگیلویهایshul1241 – شولیyasu1238 – یاسوجی |
لُرهای جنوبی بخشی از مردم ایرانیتبار ساکن در جنوب غربی ایران و بخش بزرگی از لُرها هستند که به زبان لُری جنوبی سخن میگویند.[۱] لرهای جنوبی جزو لر بزرگ اند و شامل ایل ممسنی ، بویر احمدی، ایل بهمئی، ایل آغاجاری، ایل باوی، چرام، نوئی، دشمن زیاری، طیبی، ایل لیراوی، ایل کرائی، ایل حیات داوودی و طوایف زیادی از جمله طایفه بورکی ، خفری یا غوری و ... می باشند.[۳]ناگفته نماند که تقسیم بندی قوم لر به شمالی و جنوبی به هیچ عنوان سابقه تاریخی ندارد بلکه امروزه توسط دانشنامه ها برای بهتر تقسیم کردن قوم لر هست، قوم لر از سال ۳۰۰هجری به لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می شود.
تقسیمات ایلی[ویرایش]
ایلات[ویرایش]
۱_ بویراحمدی
۴_ ممسنی
۵_طیبی
۷_لیراوی
۸_کرائی
۹_ایل باوی
۱۰_نوئی
۱۱_چرام
۱۲_دشمن زیاری کهگیلویه و ممسنی
طوایف[ویرایش]
۱_طایفه شولی
۲_طایفه خفری (غوری)
۳_طایفه سرخی
۵_طایفه نوبنجانی
۶_طایفه کهکی
۷_طایفه کهواد
۸_طایفه کردشولی
۹_ طایفه سقلمه چی
۱۰_طایفه وندا
۱۱_طایفه جامه بزرگی
۱۲_طایفه بورکی
زبان و لهجهها[ویرایش]
لرهای جنوبی به زبان لری جنوبی سخن میگویند. ورود واژگان بیگانه عربی و ترکی در زبان لری نسبت به فارسی خیلی اندک است. ویژگی مهم لری جنوبی علامت جمع واژگانی (فتحه + ل) است که مشابه شاخههای شمالی لری و گویش لکی است[۴][۵] (بَردَل (سنگها)، کُرَل (پسران)، کݸیَل (کوهها)، پیایَل (مردها)).
زبان بختیاری | زبان لکی | زبان لری جنوبی | زبان فارسی |
---|---|---|---|
کُرا/کُرگَل | کُرَل | کُرَل | پسران |
بَردَل | کوچکِیل | بَردَل یا کُچُک یا غار | سنگها |
کݸهیَل | کݸیل | کݸیَل | کوهها |
پیایَل | پیال | پیایَل | مردان |
گِئو | بِرار | کَکا _ِبرار | برادر |
دونگ | دَنگ | بُنگ | صدا_سخن |
در لری ممسنی و باوی، برخلاف لری بویراحمدی که در آن در بسیاری از موارد حرف دال پس از مصوت بهٔ (Y) تبدیل میشود، حالت خاصی از د شبیه ذ (Ḋ) وجود دارد که به آن دال خفیف یا معجم میگویند. در لری طوایف کهگیلویه بزرگ ازجمله طیبی، این ابدال گاهی به صورت ر نرم خود را نشان میدهد. در لهجه طوایف بهمئی یک مشخصه مهم، تبدیل الف به حالت خاصی است به ضمه کشیده نزدیک است و گاه در نگارش افراد ناآشنای زبانشناس به صورت ضمه کشیده درج شدهاست. این حالت در گویش لرهای بختیاری نیز کاملاً مشهود است.
پراکندگی طوایف لر جنوبی در بوشهر[ویرایش]
دشتستان[ویرایش]
این طوایف لر جنوبی ساکن در شهرستان دشتستان بوشهر میباشند.[۶]
طایفه ابوالفتحی: از لرهای لیراوی هستند.
طایفه نوبنجانی: از لرهای ممسنی هستند.
طایفه کمالی: از لرهای یاسوجی هستند.
طایفه خوانین: از لرهای کامفیروز هستند.
طایفه آخوندها: از لرهای دهدشت کهگیلویه هستند.
طایفه حقیقت: اصلاً از شبانکاره میباشند.
طایفه قائدان: از کهگیلویه آمدهاند.
طایفه باباعلی: از لرهای بهبهان هستند.
طایفه دهدشتی: اصل آنها از لرهای دهدشت کهگیلویه است.
طایفه مشهدی علی عنابی: از لرهای گله دار منشعب گشتهاند.
طایفه سادات شجاع الدین: از سادات لر فهلیان هستند.
طایفه پاپری:از لرهای ممسنی هستند.
طایفه شاه حسینی: از لرهای بختیاری هستند.
گناوه[ویرایش]
اکثریت مردم گناوه و روستاهای آن از ایل حیات داوودی هستند اما شمار زیادی از مردمان لر ممسنی و شول و کهگیلویه بویراحمدی و بختیاری نیز به این شهر مهاجرت کرده اند.
دیلم[ویرایش]
لیراوی دشت: لیراوی دشت بهگواه تاریخ جزوی از سرزمین لیراوی کهگیلویه بوده که مرکز آن بندر دیلم و محل سکونت مردمان لر بوده لیراوی دشت یکی از شعبات لرهای کهگیلویه میباشد. نام لیراوی در کتاب تاریخ گزیده آورده شده و یکی از طوایف قدیمی لر است.
طایفه خدری
طایفه خواجهگیری
طایفه احمدحسنی
طایفه باباحسنی
طایفه کبرغالبی
طایفه بوالفتحی
طایفه چاه تلخی
طایفه بویراتی
طایفه گرهای
طایفه کاوی
طایفه طاهری
طایفه علیزاده
طایفه باغبان
طایفه فلاحتی
طایفه درویشی
طایفه گلهگیر
جم[ویرایش]
در شهرستان جم چهار طایفه لر به زندگی میپردازند که طی سالیان متمادی به این منطقه کوچ کردند.
طایفه مدگماری:
طایفه قائد یا کاید:
طایفه شیخ حیات:
طایفه خواجه:
تنگستان[ویرایش]
پراکندگی طوایف لر جنوبی در فارس[ویرایش]
در اکثریت استان فارس از جمله در شهرستان های کازرون، کوه چنار، فیروز آباد، آباده، اقلید، کامفیروز، ممسنی ، رستم ، سپیدان و ... قرار دارند.
جغرافیا[ویرایش]
- کهگیلویه و بویر احمد: تمام شهرستانها
- خوزستان: شهرستان صیدون، بهبهان، امیدیه، رامهرمز، هندیجان، آغاجاری، ماهشهر، هفتکل، شهرستان باغملک و اهواز
- فارس: رستم،ممسنی،سپیدان،فراشبند، کوه چنار، کامفیروز شمالی،کامفیروز جنوبی،حسنآباد،سده، خشت،جره و بالاده،بخش کمارج،بخش گله دار،کازرون،فیروزآباد،شیراز،کوار،اقلید،آباده
- اصفهان: بخش پادنا و پادناعلیا و شهرستان سمیرم.
ادبیات، فرهنگ و سیاست[ویرایش]
با وجود ادبیات شفاهی غنی تاکنون آثار نگارشی اندکی به لری جنوبی نگاشته شدهاست. تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویراحمد، بنابه ویژگیهای خاص جغرافیایی و انسانی، حکومتهای مرکزی هیچگاه قادر به کنترل منطقه نبودند. در زمان پهلوی باوجود چند جنگ و گریز خونبار نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند. جنگ کیکاوس بهمئی، جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹)، جنگ ستون بهمئی علاالدینی و جنگ گجستان (گُجسون)(۱۳۴۲) نمونههای مهم شکستهای دولت مرکزی از عشایر بویراحمدی لر جنوبی هستند.[۷] از سرشناسان تاریخی لرهای جنوبی میتوان کی لهراس و رئیسعلی دلواری و خداکرم خان بهمئی «خانطلا» را نام برد.[۸]
لباس لرهای جنوبی از مرکز غربی استان فارس تا سراسر استان کهگیلویه و بویراحمد و شمال و غرب بوشهر و جنوب شرقی خوزستان گسترش دارد. امروزه استفاده از لباس محلی و سنتی بیشتر در زنان بالای ۳۰ سال دیده میشود اما در جشنها و مجالس عروسی تمام زنان و دختران به عنوان یک سنت از لباسهای محلی شاد و متنوع استفاده میکنند.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در کتاب نگارگری مکتب شیراز، قدمت این نوع لباسها بیشتر از دوران تیموریان در قرن هشتم هجری قمری است.[۹] لباس محلی وسنتی زنان لر جنوبی از سه بخش اصلی سرپوش، بالاتنه وپایین تنه تشکیل شدهاست که مجموع این سه بخش، پوشش کاملی را برای زنان به همراه دارد.
تا قبل از تشکیل استان کهگیلویه و بویراحمد، بنابه ویژگیهای خاص جغرافیایی و انسانی، حکومتهای مرکزی هیچگاه قادر به کنترل منطقه نبودند. در زمان پهلوی باوجود چند جنگ و گریز خونبار نیروهای دولتی موفق به تصرف و اعمال حاکمیت در این مناطق نشدند. جنگ تنگ تامرادی (۱۳۰۹) و جنگ گجستان (گُجسون) (۱۳۴۲) نمونههای مهم شکستهای دولت مرکزی از عشایر بویراحمدی لر جنوبی هستند.[۷]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Anonby, Eric John (2003) A Phonology of Southern Luri. (Lincom Studies in Indo- European Linguistics, vol. 25), Munich: Lincom Europa, ISBN 3-89586-723-3
- ↑ https://www.ethnologue.com/language/luz
- ↑ هفت شهر لیراوی وبندر دیلم دکترعلیرضا خلیفه زاده، 1382
- ↑ طاهری، اسفندیار (۱۳۹۳) ساز در لری بویراحمدی معرفههای ساخت - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صفحه ۵۷–۷۰, قابل دسترس بصورت آنلاین در: 20160718150537-10064-142.pdf
- ↑ [Erik John] (۲ ژوئیه ۲۰۰۳). Update on Luri: How many languages? (PDF). Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series). ص. ۱۷۱-۱۹۷. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۱ مه ۲۰۱۵. دریافتشده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. مقدار
|author-link1=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ تحقیق دربارهٔ پراکندگی قوم لر، سکندر امان الهی بهاروند (ص۱۷۲).
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ کشواد سیاهپور، قیام عشایر جنوب، ۱۳۴۱–۱۳۴۳، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ۱۳۸۸
- ↑ تقوی مقدم، سیدمصطفی: تاریخ سیاسی کهگیلویه، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1377.
- ↑ گریشمن، رومن (1382). هنرایران – مترجم یعقوب آژند- انتشارات مولی