شیوه تنظیم قرآن
شیوه تنظیم قرآن از دو جهت مورد بررسی قرار میگیرد ۱-کلی ۲- جزئی که به شرح زیر است.
کل قرآن[ویرایش]
از نظر شکلی[ویرایش]
- از سورههای بزرگ آغاز و به سورههای کوچک پایان مییابد.
- از نظر تاریخی از سورههای سوره مدنی آغاز و به سورههای سوره مکی ختم میشود.
- سورههای با حروف مقطعه در اوائل قرآن و سورههای سوگند دار تماماً در پایان قرار دارند.[۱]
از نظر موضوعی[ویرایش]
- اوائل قرآن عموماً در خصوص احکام است واواسط قرآن دربارهٔ مسائل اخلاقی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل اعتقادی و جهان بینی الهی اختصاص دارد.
- نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن درابتدا برای مردمانی بیسواد و ضعیفالعقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی اسلام ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکلگیری حکومت اسلامی و در دورههای بعدی تاامروز چون ساختار فکری واخلاقی بشر رشد نموده نظام مند شد لذا میتوانند برای خودسازی کار را از آغاز قرآن شروع کنند و باانجام عبادات واحکام به سازندگی بپردازند بنابراین قرآن ازانتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانندآشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن ازابتدا متعلق به دوران عقل گرایی واجتماعی بودن انسان است.[۲]
ازنظرعلمی[ویرایش]
جزئی[ویرایش]
سوره[ویرایش]
نظریات[ویرایش]
۱-نظریه «ساختار هندسی سورههای قرآن» از مباحثی است که در سالهای اخیر مورد توجه خاص قرآن پژوهان و علاقهمندان به معارف اسلامی قرار گرفتهاست. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفتهای بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی سورهها نیز هریک یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداختهاند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سورهها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.
۲-قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی بردهاند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کردهاند و معتقدند هر سورهای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد[۳]
۳-دریک سوره مخصوصاً سورههای بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شدهاست اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره میباشد[۱] و[۴]
۴-از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعهای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را میرساند.[۵]
اقسام[ویرایش]
سورههای قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم میشوند .
۱ - السبع الطول: عبارت از هفت سوره بزرگ قرآن یعنی:
بقره – آل عمران – نساء – مائده – انعام – اعراف – انفال و توبه
که تمامی آنها مدنی و پس از سوره حمد به ترتیب در اول قرآن آمدهاست.
۲- مئین: سورههایی که از یکصد آیه تشکیل شدهاست و ۱۴ سوره اند
از سوره یونس تا مؤمنون ( از سوره ۱۰ تا ۲۳ قرآن )
۳ – مثانی: سورههایی که میان اعراب متداول بوده و در نمازها قرائت میشوند
تعداد آنها ۲۶ سورهاند از نور تا حجرات ( از ۲۴ تا ۴۹ )
۴– مفصلات: سایر سورههای قرآن از ق تا ناس جمعاً ۶۵ سوره ( سری ۵۰ تا ۱۱۴ )
این دسته از سورهها نیز خود بر سه گونهاند .
طوال: از ق تا بروج ۳۶سوره
اوساط: متوسط از طارق تا بینه۱۳ سوره
قصار: از زلزله تا ناس۱۶ سوره (اریاض )[۶] و[۷] و[۸]
آیه[ویرایش]
نظریات[ویرایش]
الف-نظر مولف کتاب قرآن کامپیوتری
- از مجموع حروف الفبا تنها سه حرف خ٫ غ٫ و در پایان آیات قرار نگرفتهاند
- دو حرف ض وح تنها یکبار در انتهای آیات آمدهاست.اذا جاء نصرالله والفتح (آیه ۱ نصر)واذامسه الشر خذوا دعاء عریض (۵۱ فصلت)
- بیشترین حروف در پایان آیات ن ٫م والف میباشد.
- مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف میباشد (هود ۱۱۰ و فصلت ۴۵)[۹]
ب-به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیهها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزو وحی است و به امر الله و رهنمایی جبرئیل انجام گرفتهاست. در مواردی هم که پیامبر آیه یا آیاتی را جابجا میکرد و میگفت این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید نیز به رهنمود وحی بودهاست.[۱۰]
اقسام[ویرایش]
قرآن کریم مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است آیات قرآن دارای تقسیمات زیر است:
الف: کمیت:بلندترین آیه قرآن آیه ۲۸۲ بقره که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه، آیه ۶۴ سوره الرحمن یعنی مدهامتان میباشد و به قولی طه یا الرحمن
ب: از نظر تاریخی: اولین آیاتی که بر رسول اکرم نازل شد آیات ۱ تا ۵ سوره علق و آخرین آیات نازله آیه ۲۸۱ سوره بقره یا سوره نصر یا آیه سوم سوره مائده میباشد . ۱-واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون ۲۸۱ بقره ۲-الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا ۳ مائده ۳- سوره نصر اذا جاء نصرالله والفتح
ج:آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:
۱ - محکمات و متشابهات ۲ - خاص و عام ۳ - مطلق و مقید ۴ - ظاهر و باطن۵ - صریح و مجمل ۶ - ناسخ و منسوخ [۱۱] و[۱۲] و[۱۳] و[۱۴]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ تجوید القرآن ازبیگلری
- ↑ تاریخ قرآن حجتی کرمانی
- ↑ مدنی، محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النسا، ص 5.
- ↑ محمود شحاته، عبدالله، اهداف و مقاصد سورههای قرآن کریم، ص 27.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 14.
- ↑ جامع البیان، ج ۱، ص ۶۸.
- ↑ فن الترتیل وعلومه، ج ۱، ص ۶۳.
- ↑ فضائل القرآن، ص ۲۲۵.
- ↑ قرآن رایانهای از دکتر اعرابی
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی. «قرآن و قرآنپژوهی». وبگاه الشیعه.
- ↑ الاتقان فی علوم القرآن.
- ↑ اصطلاحنامه علوم قرآنی.
- ↑ البرهان فی علوم القرآن.
- ↑ تاریخ قرآن، معرفت.