ازبکها
Oʻzbeklar Ўзбеклар اۉزبیکلر | |
---|---|
کل جمعیت | |
ح. ۳۵ میلیون[نیازمند منبع] | |
مناطق با جمعیت چشمگیر | |
ازبکستان | ۲۷٫۷ میلیون (۲۰۲۱)[۱] |
افغانستان | ۳٫۵ میلیون (۲۰۲۱)[۲] |
قرقیزستان | ۹۷۰٬۰۰۰ (۲۰۲۱)[۳] |
تاجیکستان | ۸۴۵٬۰۰۰ (۲۰۲۱)[۴] |
قزاقستان | ۶۱۷٬۰۰۰ (۲۰۲۱)[۵] |
ترکمنستان | ۵۵۸٬۰۰۰[نیازمند منبع] |
روسیه | ۳۶۰٬۰۰۰ (۲۰۱۸)[۶] |
پاکستان | ۷۰٬۰۰۰ (۲۰۰۲)[۷] |
عربستان سعودی | ۱۷۰٬۰۰۰ (۲۰۰۸)[۸] |
ایالات متحده آمریکا | ۷۰٬۰۰۰ (۲۰۱۹)[۹] |
ترکیه | ۴۵٬۰۰۰[نیازمند منبع] |
اوکراین | ۲۲٬۴۰۰[۱۰] |
چین | ۱۴٬۸۰۰[نیازمند منبع] |
ژاپن | ۵٬۷۶۳ (۲۰۲۳)[۱۱] |
استرالیا | ۲٬۴۰۰ (۲۰۲۱)[۱۲] |
مغولستان | ۵۶۰[۱۳] |
زبانها | |
دین | |
عمدتاً اسلام[۱۴] مسیحیت بیدینی | |
قومیتهای وابسته | |
اویغورها و سایر مردمان ترک |
اُزبِکها یا اوزبیکها یکی از اقوام ترکتبار باشندهٔ آسیای میانه هستند. ازبکها بیشینهٔ جمعیت ازبکستان را تشکیل میدهند و در درهٔ فرغانه که شامل شمال و باختر تاجیکستان و جنوب قرقیزستان میشود و سواحل آمودریا در خاور ترکمنستان و شمالغربی افغانستان نیز جمعیت زیادی دارند. ازبکها به زبان ازبکی از خانوادهٔ زبانهای ترکیتبار سخن میگویند و بیشتر آنها مسلمانان سنی و پیرو مذهب حنفی هستند. از میان اقوامی که تحت حاکمیت شوروی بودند، ازبکها دچار کمترین همگونسازی فرهنگی روسی (روسیسازی) شدهاند؛ و اغلب زبان ازبکی را بهعنوان زبان نخست خود میشناسند.[۱۵]
منشأ ژنتیکی[ویرایش]
جمعیت امروزی اوزبیکها نشاندهندهٔ درجات مختلفی از تنوع ناشی از ترافیک بالای مسیرهای هجوم از طریق آسیای مرکزی میباشند. هنگامی که جمعیت موجود در آسیای مرکزی توسط قبایل ایرانی و سایر مردم هندواروپایی و قبایل ترک از قبیل سکاها، کوشانیها، یفتلیان و خانات ترک و قبایل ترکمن چندین حمله شدید از ناحیهٔ مغولها به آنها تحت تأثیر قرار گذاشت و اوزبیکها به وجود آمدند. بر اساس مطالعات اخیر ژنشناسی دانشگاه آکسفورد، ژن ازبکها ترکیبی از ترکها و مغولها با فیصدی کمتری از ایرانی ها است. در قرن پانزدهم وقتی مغولها به آسیا میانه و ماوراءالنهر حمله میکنند با مردمان بومی آمیخته میشوند و به روی کار آمدن یک فرهنگ ترکی مغولی، قومیت اوزبیک ایجاد میشود و با ظهور امیر تیمور این هویت گستردهتر میشود.[۱۶]
تاریخچه[ویرایش]
گفته شده است که ریشهٔ واژه ازبک (اوزبیک) به نام اوغوز خان میرسد، اوغوز خان بنام اوغوز بیک نیز مشهور بود است. این واژه به احتمال زیاد از نام این امپراتور ترک ریشه دارد.[۱۷]باتو خان فرزند جوجی خان و نوادهٔ چنگیز خان به اروپا حمله کرد و برادرش شیبان را به فرمانروایی مجارستان برگزید. بیشتر سربازان باتو از میان اقوام ترک بودند و تنها افسران عالیرتبه از میان مغولان بودند. سربازان تحت فرماندهی شیبان بعدها در تیومن در مرکز روسیه امروزی و سیبری حاکمیت یافتند. شیبک خان به افتخار جدش تخلص شیبک را برگزید و به سرزمینهای آباد فرارود یورش برد. او دولت تیموریان را از میان برد ولی خودش گرفتار شاه اسماعیل صفوی گشت. بعد از او ازبکان در آسیای میانه باقیماندند.
وجه تسمیهٔ ازبک به سربازان شیبانیان این بود که فرمانروای اردوی زرین در زمان منگو تیمور فرزند هولاکو و پشت ششم شیبان فردی به نام اوزبیک خان بود. از فرمانروایان ازبک، اوزبیک خان و پسرش جانی بیگ در تاریخ پیش از تیمور مشهورند. پس از دورهٔ تیمور این امرا در ماوراءالنهر قدرت یافتند. در دوره صفوی، ازبک عنوان سلسله امرای شیبانی است که بهوسیلهٔ شیبک خان تأسیس شد (۹۰۵ ه.ق) و غالباً بسبب تعصب در مذهب تسنن و تجاوز به خراسان با شاهان صفوی در زدوخورد بودهاند. مرکز امرای این سلسله سمرقند بوده است و امرای مزبور با خانات خیوه و خانات بخارا و خانات خوقند و امرای آستراخان (معروف به خانان جانی) خویشاوند و منسوب بودهاند.
نگارخانه[ویرایش]
-
نگارهای از دو خان ازبک در شمال افغانستان کنونی، ۱۸۴۲ (میلادی)
-
جنگجوی مسلح ازبک، دوره صفویه[۱۸]
-
یک مرد ازبک در شمال افغانستان
-
مرد ازبک
-
ثریا دلیل خانم سیاستمدار ازبک
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ "Uzbekistan Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com. Archived from the original on 2021-08-11. Retrieved 2021-08-09.
- ↑ "Afghan Population: 34,940,837 (July 2018 est.) [Uzbeks = 11%]". Central Intelligence Agency (CIA). The World Factbook. Archived from the original on 4 January 2021. Retrieved 13 April 2019.
- ↑ "Kyrgyzstan | World Directory of Minorities & Indigenous Peoples". Minority Rights Group (به انگلیسی). 19 June 2015. Archived from the original on 2021-08-09. Retrieved 2021-08-09.
- ↑ "Tajikistan Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com. Archived from the original on 2021-08-11. Retrieved 2021-08-09.
- ↑ "Population: 18,744,548 (July 2018 est.) [Uzbeks = 3%]". Central Intelligence Agency (CIA). The World Factbook. Archived from the original on 9 January 2021. Retrieved 13 April 2019.
- ↑ "Появятся ли в России узбекские деревни?". vku-org.ru. Archived from the original on 12 July 2020. Retrieved 16 September 2020.
- ↑ "Current Status and Future Prospects" (PDF). Congressional Research center.
- ↑ "Muhojirot va o'zbeklar tarixi… Kecha va bugun tahlili". Voice of Amerika in Uzbek. 14 December 2008. Archived from the original on 2020-11-24. Retrieved 16 September 2020.
- ↑ "PLACE OF BIRTH FOR THE FOREIGN-BORN POPULATION IN THE UNITED STATES, Universe: Foreign-born population excluding population born at sea, 2014 American Community Survey 5-Year Estimates". United States Census Bureau. Archived from the original on 12 February 2020. Retrieved 11 April 2014.
- ↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue بایگانیشده در ۲۰۰۸-۱۲-۰۱ توسط Wayback Machine
- ↑ [۱]
- ↑ Uzbekistan country brief | Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade بایگانیشده در ۲۰۰۸-۱۲-۰۱ توسط Wayback Machine
- ↑ "Microsoft Word - Report on Survey on methods for 2010 Census round.doc" (PDF). Archived (PDF) from the original on 2013-10-25. Retrieved 2018-09-21.
- ↑ "Chapter 1: Religious Affiliation". The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. August 9, 2012
- ↑ «Uzbek». Encyclopedia Britannica.
- ↑ Tatjana Zerjal; et al. (2002). "A Genetic Landscape Reshaped by Recent Events: Y-Chromosomal Insights into Central Asia". The American Journal of Human Genetics. 71 (3): 466–482. doi:10.1086/342096. PMC 419996. PMID 12145751.
- ↑ A. H. Keane,A. Hingston Quiggin, A. C. Haddon, Man: Past and Present, p.312, Cambridge University Press, 2011, Google Books, quoted: "Who take their name from a mythical Uz-beg, Prince Uz (beg in Turki=a chief, or hereditary ruler)."
- ↑ "A HEAVILY ARMED UZBEK , SAFAVID IRAN, MID 16TH CENTURY". www.christies.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-05-31.
- دائرةالمعارف فارسی
- ویکیپدیای انگلیسی