علی میرفطروس

علی میرفطروس
زادهٔ	۱۳۲۹ (۷۴ سال) لنگرود، ایران
محل زندگی	ایران و فرانسه
ملیت	ایرانی
شهروندی	ایران و فرانسه
تحصیلات	دکترای حقوق قضایی
محل تحصیل	دانشگاه ملی ایران دانشگاه سوربن
پیشه	نویسنده، تاریخ‌نگار و مخالف سیاسی
سال‌های فعالیت	۱۳۵۶–تاکنون
شناخته‌شده برای	نقد و بررسی تاریخ معاصر ایران
آثار	دکتر محمد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست ملاحظاتی در تاریخ ایران حلاج
وبگاه	mirfetros.com

علی میرفِطروس نویسنده و مورخ ایرانی ساکن در کشور فرانسه است. او در دانشگاه ملی ایران حقوق خواند و تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه سوربن پاریس دنبال کرده‌است. وی به دلیل نظریات و دیدگاه‌های سیاسی خود درباره وقایع تاریخ معاصر ایران شناخته می‌شود.

اوایل زندگی

علی میرفطروس در سال ۱۳۲۹ و در خانواده‌ای فرهنگی در شهرستان لنگرود به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدائی و متوسطه خود را در دبستان کوروش و دبیرستان داریوش لنگرود گذراند و در آزمون سراسری دانشگاه‌های پهلوی شیراز (۱۳۴۶)، دانشگاه تبریز (۱۳۴۸) و دانشکدۀ ادبیات تهران (۱۳۵۴) پذیرفته شد و سرانجام در سال ۱۳۵۶، در تهران رشته حقوق قضائی را در دانشگاه ملی ایران به پایان رساند. او در سال ١٣٤٩ با سر‌دبيری و انتشار نشریه دانشجویی سهند (در دانشگاه تبریز) در جنبش دانشجویی ایران معروف گردید. تحصیلات عالیه را در «دانشکده مطالعات عالی» دانشگاه سوربن پاريس ادامه داد. او در سال ۱۹۹۲ توسط احسان یارشاطر به یکی از برجسته‌ترین ایران‌شناسان فرانسوی، یعنی «ژان کالمار» (Jean Calmard) معرفی شد و دورۀ پیش دکتری (D.E.A) خود را با همین استاد در مدرسۀ مطالعات عالیه دانشگاه سوربن گذراند. موضوع رسالۀ او «کتاب‌شناسی و نقد منابعِ جنبش حروفیان» بود که به زبان فرانسوی منتشر شده‌است. در ادامه و تکمیل رساله فوق، موضوع رساله دکترایش با نام «جنبش‌های اجتماعی ایران در قرن‌های ۱۶–۱۵ میلادی: جنبش حروفیان و نهضت پسیخانیان» از سوی ژان کالمار تأیید شد و میرفطروس در رشته دکترای مدرسه مطالعات عالیه دانشگاه سوربن در سال ۱۹۹۵ میلادی ثبت‌نام کرد. ولی این رساله فرصت دفاع نیافت؛ اما به فارسی بخشی از این رساله دکترا، با نام «عمادالدّین نسیمی؛ شاعر حروفی» در ۲۲۰ صفحه منتشر شده‌است.

عقاید و نوشتار‌ها

محور اصلی کتاب‌های میرفطروس، آسیب‌شناسی جامعۀ ایران و شناخت علل عدم رشد جامعۀ مدنی یا موانع عدم توسعه در ایران است. میرفطروس از نخستین روشنفکران و پژوهشگرانی بود که به نقد «اسلام سیاسی» و «روشنفکری دینی» پرداخت و ضمن بررسی عقاید سید روح‌الله خمینی، علی شریعتی و امثال آن‌ها و مقایسۀ تطبیقی عقاید آنان با ایدئولوژی‌های توتالیتر (فاشیسم و استالینیسم) نسبت به باز‌تولید اندیشه‌های خرد‌گریز و تجدّد‌ستیر در ایران هشدار داد. او پیش از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۶ در دو جلد کتاب مقدمه‌ای در اسلام‌شناسی، به بررسی واقعیت‌های تاریخ اسلام و رد باور‌های غیر علمی آن پرداخت.

شجاع‌الدین شفا در جمعی از صاحب‌نظران و دوستداران فرهنگ ایران در مادرید، در اشاره به کتاب تولدی دیگر گفت که در تالیف آن کتاب از نخستین کوشش‌های علی میرفطروس دربارۀ اسلام و اسلام‌شناسی استفاده کرده‌است. میرفطروس هجوم ایل‌ها و قبایل متعدد به ایران و حکومت ۹۵۰ ساله آن‌ها و نیز سلطۀ استبداد مذهبی را از علل اصلی عقب‌ماندگی ایران می‌داند. در واقع، برخلاف آرامش دوستدار، علی میرفطروس نه باورمند به «امتناع تفکر» بلکه به «انقطاع تفکر در تاریخ ایران» معتقد است.

علی میرفطروس در عرصۀ پژوهش‌های تاریخی، به نکات واژگان و مفاهیم عرفانی–اسلامی هم توجه دارد. او در بحث «شکل شناسی» یا «نکاتی در شناخت جنبش‌های اجتماعی در ایران» (۱۹۹۰) معتقداست:

«شرايط دشوار مذهبی و سلطه شريعت‌مداران بر اهرم‌های قدرت سياسی و فرهنگی، باعث می‌شد تا متفكران آزادانديش و رهبران جنبش‌های مترقی، عقايد اصلی خود را در لفافه يا نقابی از واژه‌ها و مفاهيم عرفانی–اسلامی پنهان کنند. از اين گذشته، درشرايط سياسی-فرهنگی قرون وسطی، وجود احزاب مترقی و مكتب‌های مادی ناشناخته بود و هرگونه ارتداد يا الحادی به شكل «رَفض دينی» تجلی می‌كرد. به‌عبارت ديگر: در دوره‌ای که مردم جز دين و الهيات باورهای ديگری نمی‌شناختند، استفاده رهبران و متفكران آزادانديش از لفّافه مذهبی را بايد اولاً ضرورتی برای مصون ماندن از تكفير و تعقيب شريعت‌مداران و ثانياً وسيله‌ای برای كسب پايگاه اجتماعی آنان دانست».

در بررسی رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران، میرفطروس معتقد است: «تاریخ ایران و خصوصاً تاریخ معاصر ایران، دستخوش تنگ نظری‌هاى سیاسی و تفسیرهای ایدئولوژیک بوده است. به‌عبارت ديگر: در میهن ما تاریخ، همواره چماق سیاستمداران در سرکوب مخالفان بوده نه چراغ آگاهی و تقویت همبستگی‌هاى ملى‌مان. هم از این‌روست که به تعداد ایدئولوژی‌ها و احزاب سیاسی متفاوت، ما تاریخ و روایت‌های متفاوت تاریخی داریم». او معتقد است:

«برای داشتن يک جامعۀ مدنی، ابتدا بايد يک تاریخ ملی و مشترک داشته باشيم؛ زيرا که جامعۀ مدنی در واقع يک سقف مشترک و ملی یا توافق ملی است. از جمله بر روی تاریخ و شخصيت‌ها و رويدادهای بزرگ تاريخی. به‌عبارت دیگر: جامعۀ مدنی، سقفی‌است از انديشه‌ها و ايدئولوژی‌های مختلف که در آن هيچكس مدعی داشتن «حقيقت مطلق» نيست. بنابراين جامعۀ مدنی، نوعی وفاق ملی است بر روی دسته‌ای از ارزش‌های عام از جمله ملیت، میهن، تاریخ و فرهنگ ملی. هم از این‌روست که برای داشتن یک جامعۀ مدنی، ابتدا بايد یک جامعه ملی داشته باشيم.»

کتاب آسیب‌شناسی یک شکست

علی میرفطروس به علت انتشار یکی از آثار خود پیرامون کارنامهٔ محمد مصدق با نام آسیب‌شناسی یک شکست، مشهور‌تر و البته به نقد کشیده شد. اثری که به گفتگوهای بسیاری میان مخالفان و موافقانش دامن زد. او در مقدمه کتاب آسیب‌شناسی یک شکست می‌نویسد:

«ما میراث‌خوار یک تاریخ عصبی و عصبانی هستیم و چه بسا که حال و آینده را فدای این عصبیت ویران‌ساز کرده‌ایم. تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران عموماً بازتاب این عصبیت‌ها و عصبانیت‌ها است.»

محمد امینی کتاب سوداگری با تاریخ را در پاسخ به این کتاب نوشته‌است. سپس حسن اعتمادی نیز به کتاب محمد امینی پاسخ داد. میرفطروس نیز در مقالۀ «یک کلمه با مدعی» و «سخنی با نویسندۀ طناز، مهشید امیرشاهی» به بررسی و پاسخ به این انتقاد‌ها پرداخته است.

فعالیّت‌های سیاسی

فعالیت‌های سیاسی میرفطروس از سال ۱۳۴۹ در دانشگاه تبریز و با انتشار جنگ سهند با گرایش‌های چپ شروع شد.

زندان در دوره پهلوی

او به دلیل انتشار این جنگ از دانشگاه تبریز اخراج و به خدمت سربازی اعزام شد. او بعد از مدتی به به دلیل فعالیت‌های چپ گرایانه‌اش به سه سال زندان محکوم شد که مدتی از آن را در زندان کرمان به همراه حسن ضیاظریفی گذراند. او پس از آزادی از زندان وارد دانشکده حقوق دانشگاه ملی شد و در مقطع لیسانس از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد.

رفراندم

علی میرفطروس از پیشگامان طرح رفراندوم (همه‌پرسی) برای عبور مسالمت‌آمیز از نظام جمهوری اسلامی به حکومتی بر اساس خواست و ارادهٔ مردم ایران است. او در مقالات و یادداشت‌های مختلف به این ضرورت سیاسی اشاره کرده‌است. از جمله او در بهمن ماه ۱۳۸۳ در مصاحبه‌ای جنبش رفراندم را «ارکستر بزرگ ملی» نامید. در ۵ خرداد ۱۳۹۵ نیز در یادداشت «حسن روحانی و تقاضای انجام رفراندوم» نیز به این مسئله پرداخته‌است.

حمله نظامی به رژیم ایران

میرفطروس در اوج سرکوب جنبش سبز و اعتراض به جنگ‌طلبی‌های محمود احمدی‌نژاد، در ۸ نوامبر ۲۰۱۰ (برابر با ۱۷ آبان ماه ۱۳۸۹) در نامه‌ای به سناتور ایالت کارولینای جنوبی، لیندسی گراهام، از حمله نظامی به رژیم ایران پشتیبانی کرد. او در بخشی از نامه خود با فرنام «چرا با حمله نظامی به رژیم ایران موافق هستم؟» چنین نوشت:

هر حمله‌ای که پایگاه‌ها و ستادهای سرکوب رژیم ایران را به قول شما اخته کند، باعث رضایت و شادمانی مردم ایران خواهد بود و به آنان فرصت خواهد داد تا بدون ترس از سرکوب پاسداران رژیم، به خیابان‌ها ریخته و خود به حیات این رژیم فاشیستی نقطهٔ پایان بگذارند.

به دنبال این نامه ابوالقاسم صمدانی رئیس دانشگاه american global university دکترای افتخاری وی را پس گرفت. میرفطروس نیز چنین واکنش نشان داد: «اینگونه اقدامات ساخته و پرداختهٔ عوامل جمهوری اسلامی یا «مأموران معذور» است… من، تاکنون، هیچ‌گاه و در هیچ مراسم دانشگاهی و غیردانشگاهی، آقای ابوالقاسم صمدانی را ندیده‌ام و لذا پس از آگاهی از وابستگی‌های این فرد، طبق نامه‌های موجود، «دکترای افتخاری» مزبور را پس فرستاده‌ام و نیز خواهش‌ها و درخواست‌های مکرّر آقای صمدانی برای سرپرستی بخش ایرانشناسی آن «دانشگاه» را رد کرده‌ام.

دیدار با نماینده اسرائیل

در تاریخ بیست و ششم اکتبر ۲۰۱۲ میلادی، غلامعلی بیگدلی، دکتر در حقوق از دانشگاه تولوز در فرانسه در مقاله‌ای زیر عنوان «آسیب‌شناسی شکست‌های میرفطروس» از ملاقات پنهانی علی میرفطروس با نمایندگان اسرائیل پرده برداشت، این ملاقات در سال ۲۰۰۹ میلادی درست یک سال پیش از ارسال نامه علی میر فطروس به سناتور گراهام آمریکایی و درخواست حمله نظامی به ایران انجام شده بود. علی بیگدلی در مقاله خود به منبع افشای این اطلاعات که یکی از افسران پیشین اطلاعاتی در ارتش شاهنشاهی فرامرز دادرس از افسران پیشین گارد شاهنشاهی و کارشناس اطلاعاتی و نظامی در فرانسه اشاره می‌کند علی میرفطروس پس از افشا شدن این ملاقات، با انتشار نامه‌ای در سایت شخصی خود، به ارائه توضیح در مورد این ملاقات پنهانی پرداخت، به‌دنبال این ادعاها ،آقای هومر آبراهامیان از این دو فرد دعوت کرد تا در یک مناظرۀ تلویزیونیِ به پرسش های موجود پاسخ دهند ولی این دو فرد از شرکت دراین مناظرۀ روشنگر  پرهیز کردند.

او در تارنمای خود نوشت: «دوسال پیش، در دعوت و دیداری ناخواسته با نمایندگانی از دولت اسرائیل، به آنان گفتم: من یک پژوهشگر تاریخ ام و لذا نمی‌دانم که شما چرا درمسئلهٔ ایران، که یک مسئلهٔ حسّاس سیاسی است، به من مراجعه کرده‌اید؟ گفتند: ما با ایرانی‌های متعدّدی (از جمهوریخواه تا سلطنت طلب) گفتگو کرده‌ایم اما هریک، به جای ارائهٔ «راه حل»، بیشتر به نفی و انکارِ یکدیگر پرداخته‌اند یا «مُماشات با رژیم جمهوری اسلامی» را توصیه کرده‌اند، از این رو به شما مراجعه کرده‌ایم تا از دیدگاه‌های شما نیز آگاه شویم.

چندی بعد، مضمون آن ملاقات توسط امیراصلان افشار، به اطلاع آقای «مائیر عِزری»، سفیر سابق اسرائیل درایران (اهل اصفهان) رسید که آقای «عِزری» نیز ضمن تأیید عدم وجود طرح یا برنامه برای حملهٔ نظامی به ایران توسط دولت اسرائیل، گفتند: «درآینده اگر برنامه‌ای درکار باشد، عملیّاتی خواهد بودکه مُسلّماً به نفع ملّت بزرگ ایران و رهائی آنان از شرِّ جمهوری اسلامی است!». میر فطروس از بازگو کردن جزئیات این ملاقات و نام مأموران اسرائیلی خودداری کرده‌است.

آثار

• جنبش حروفیه و نهضت پسیخانیان (۱۹۷۸)
• مقدمه‌ای در اسلام‌شناسی (۱۹۷۸)
• حلاج (۱۹۷۹)
• ملاحظاتی در تاریخ ایران (۱۹۸۸)
• عمادالدین نسیمی، شاعر و متفکّر حروفی (۱۹۹۲)
• دیدگاه‌ها (۱۹۹۳)
• گفتگوها (۱۹۹۸)
• رو در رو با تاریخ (۱۹۹۹)
• هفت گفتار (۲۰۰۱)
• برخی منظره‌ها و مناظره‌های فکری در ایران امروز (۲۰۰۴)
• تاریخ در ادبیات (۲۰۰۶)
• دکتر محمد مصدق؛ آسیب‌شناسی یک شکست (۲۰۰۸)
• خاطرات امیراصلان افشار، آخرین رئیس تشریفات محمدرضاشاه پهلوی (۲۰۱۲)

علاوه بر این‌ها، رساله دانشگاهی میرفطروس به زبان فرانسوی منتشر شده و کتاب ملاحظاتی در تاریخ ایران او نیز به کوشش محمدرضا صفایی به زبان دانمارکی انتشار یافته‌است. ترجمه انگلیسی کتاب آسیب‌شناسی یک شکست نیز در دست انتشار است. همچنین سال‌ها پیش نوار کاست و سی‌دی آوازهای تبعیدی با صدای او انتشار یافته‌است.

کتاب‌های جدید میرفطروس به نام‌های جنبش سرخ‌جامگان ( درباره بابک خرمدین)، نگاه‌ها و نظرها و حلاج (با ویرایش جدید، الحاقات و اضافات فراوان) در آینده منتشر می‌شوند.

جستارهای وابسته

• فهرست تاریخ‌نویسان ایرانی
• ایران در گذر روزگاران
• فهرست کتاب‌های ایرانیان در نقد اسلام