درگاه:خراسان/نوشتار برگزیده/۱۳
تا سال ۱۳۹۱، هشتاد و سه اثر ملی در شهرستان سبزوار ثبت شدهاند که از این میان ۷۶ تا به صورت بنا، ۵ تا به صورت تپهٔ باستانی، و ۲ تا به صورت محوطهٔ باستانی هستند. عمدهٔ این آثار در بافت تاریخی شهر سبزوار قرار گرفتهاند؛ بهویژه در امتداد خیابان اصلی شهر، خیابان بیهق. روستای زعفرانیه با داشتن ۶ اثر ملی ثبتشده در میان روستاهای سبزوار ممتاز است و یکی از روستاهای هدف گردشگری در این شهرستان محسوب میشود. شاخصترین اثر تاریخی شهرستان سبزوار منارهٔ خسروگرد است که اولین اثر ثبتشدهٔ کل شهرستان نیز هست؛ این اثر در ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ۷۷ با عنوان «میل خسروگرد» ثبت شد که آن را به یکی از اولین آثار ملی ثبتشده در ایران مبدل کرد. همین اثر در همان تاریخ با شمارهٔ ۱۶۰ و با عنوان «مناره» دوباره ثبت شد و هنوز در فهرستها با دو شمارهٔ ثبتی مجزا موجود است. سبزوار از معدود شهرهای ایران است که منابع و بافت تاریخیاش هنوز از بین نرفتهاست. با وجود این، در دهههای اخیر به دلیل توسعهٔ شهر و رشد سریع اقتصادی، تغییر در سبک زندگی و ساختار خانواده، و ارزانی سوختهای فسیلی معماری بناها در سبزوار تغییر کرده و بسیاری از میراث فرهنگی شهر تخریب شده یا در معرض تخریب قرار گرفتهاست. اگرچه ارزش فرهنگی بناهای تاریخی درک میشود، دولت به دلایل مالی یا حقوقی از پس نگهداری آنها بر نمیآید. بهطور خاص، خانههای قدیمی که مالکیت خصوصی دارند تحت خطر تخریب قرار دارند و دستکم سه خانهٔ قدیمی مسلم، چشمی و محمدیانی که هر سه ثبت ملی نیز شده بودند در دههٔ ۱۳۹۰ تخریب شدند. خانههای تاریخی سبزوار به شیوهٔ اصفهانی بنا شدهاند و به دلیل دوری شهر از پایتخت، گذار از معماری سنتی به مدرن در سبزوار تا قبل از دورهٔ پهلوی اول اتفاق نیفتاد. قدیمیترین خانهٔ سبزوار، خانهٔ عظیمیان است که به شیوهٔ چهارصفه ساخته شدهاست و قدمتش به دورهٔ تیموریان بازمیگردد.