پرش به محتوا

کاظم صدیقی

صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از حجت الاسلام صديقي)

کاظم صدیقی
صدیقی در ۱۳۹۶
رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر
آغاز به کار
تیر ۱۳۹۷
پس ازاحمد جنتی
رئیس دادگاه عالی انتظامی قضات
دوره مسئولیت
مهر ۱۳۸۶ – شهریور ۱۳۹۲
گمارندهمحمود هاشمی شاهرودی
پس ازمحمدهادی مروی
پیش ازحسینعلی نیری
اطلاعات شخصی
زاده
کاظم رجبی صدیقی

۱ فروردین ۱۳۳۰ ‏(۷۳ سال)
ابهر، زنجان، ایران
محل تحصیلمدرسه حقانی
پیشهمدرس حوزه علمیه

کاظم رجبی صدیقی (زادهٔ ۱ فروردین ۱۳۳۰) روحانی و مدرس شیعه اهل ایران است که از سال ۱۳۹۷ ریاست ستاد امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده دارد. او پیش‌تر از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ رئیس دادگاه عالی انتظامی قضات بود. صدیقی همچنین بنیان‌گذار و تولیت حوزه علمیه امام خمینی،[۱] و نائب‌رئیس شورای مدیریت حوزه علمیه تهران[۲] است.

صدیقی پس از انقلاب ۱۳۵۷ با اصرار علی قدوسی، در قوه قضائیه ایران مشغول به کار شد و در دستگاه قضائی کشور فعالیت می‌کند. وی در سال ۱۳۸۸ از سوی سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب شد.[۱][۳] صدیقی در اسفند ۱۴۰۲ به زمین‌خواری متهم شد؛ او این اتهامات را تکذیب کرده‌است.

اوایل زندگی و تحصیلات

کاظم رجبی صدیقی ۱ فروردین ۱۳۳۰ در ابهر واقع در استان زنجان زاده شد. او در سال ۱۳۴۲ به قم رفت و در مدرسه حقانی به عنوان طلبه تحصیلات دینی خود را آغاز کرد. روحانیون مدرسهٔ حقانی بعداً عهده‌دار منصب‌های دستگاه‌های قضایی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی شدند.[۴]

صدیقی دروس مقدمات را در نزد ابوالقاسم خزعلی، احمد جنتی، حسن حسن‌زاده آملی، مهدی حائری تهرانی، محمد مفتح، محمد محمدی گیلانی و محسن حرم پناهی به پایان رساند و دروس سطح را از محمد مؤمن قمی ،میرزا علی احمدی میانجی ،علی مشکینی، محمد محمدی گیلانی استفاده کرد. وی دروس خارج فقه و اصول فقه را از مرتضی حائری یزدی، سیدموسی شبیری زنجانی و حسین وحید خراسانی بهره برد. او فلسفه اسلامی را نزد عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی ویحیی انصاری شیرازی آموخت و فلسفه غرب را نزد سید محمد حسین بهشتی و احمد احمدی فرا گرفت.[۱]

فعالیت‌ها

قوه قضائیه ایران

صدیقی پس از انقلاب ۱۳۵۷، به‌واسطهٔ حضورش مدرسهٔ حقانی، وارد دستگاه قضایی جمهوری اسلامی شد و سِمت‌هایی در قوه قضاییه از جمله ریاست محاکم عمومی تهران، و[۵] ریاست دادگاه عالی انتظامی قضات[۶] را به عهده گرفت.[۴] صدیقی همچنین مشاور عالی غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضاییه، است.[۷]

روح‌الله حسینیان دربارهٔ اعدام‌های دهه ۱۳۶۰ به صدیقی اشاره کرد و به وی گفت: «پرونده‌هایت را دیدم، ماشاالله خیلی قاطعانه بود. [کاظمی صدیقی] گفت اگر چیزی هم ما برای خدا داشته باشیم برای قیامت‌مان همین‌ها است».[۸][۴]

صدیقی پس از دههٔ ۱۳۶۰ و در دورهٔ رهبری سید علی خامنه‌ای به دفتر رهبر جمهوری اسلامی نزدیک شد و سمت‌های مختلفی را به دست آورد. خامنه‌ای در آغاز رهبری خود، در سال ۱۳۶۹، صدیقی را به‌عنوان بازرس قوه قضاییه منصوب کرد. در دههٔ ۱۳۸۰ دفتر رهبر جمهوری اسلامی از صدیقی به‌عنوان سخنران مراسم عزاداری‌های مذهبی در حضور خامنه‌ای دعوت کرد.[۴]

تأسیس حوزه علمیه امام خمینی

حوزه علمیه امام خمینی در منطقهٔ اُزگُل زیر نظر حوزه علمیه تهران و قم در سال ۱۳۸۲ توسط کاظم صدیقی تأسیس شد. این حوزه از سوی وبگاه رویداد ۲۴ یک حوزه علمیه «لاکچری» توصیف شد.[۹][۴] به گفتهٔ حسین کروبی، فرزند مهدی کروبی، «دو قطعه زمین بزرگ در شمیران» در اختیار صدیقی قرار گرفت و «زمین‌هایی که باغ گیلاس بوده، خراب شد» و با بودجهٔ دولتی برای صدیقی حوزهٔ علمیه ساخته شد.[۴]

صدیقی خواستار افزایش بودجهٔ نهادها و مؤسسات دینی از جمله حوزه‌های علمیه شده‌است. بر پایه گزارش‌ها، در سال ۱۳۹۳ درآمدهای هتل بزرگی در مشهد به حوزه علمیه ازگل به مدیریت صدیقی واگذار شد. بعداً فاش شد که این درآمد به حساب مؤسسه‌ای به مدیریت صدیقی واریز می‌شده‌است.[۴]

شرکت در انتخابات خبرگان رهبری و عدم احراز صلاحیت

صدیقی در انتخابات چهارم مجلس خبرگان رهبری در حوزه تهران ثبت نام کرده بود؛ اما شورای نگهبان او را به دلیل عدم شرکت در امتحان اجتهاد رد صلاحیت کرد.[۱۰] با وجود عدم تأیید او در خبرگان چهارم، وی در انتخابات خبرگان پنجم نیز ثبت نام کرد و همچون دوره گذشته در آزمون اجتهاد شرکت نکرد. این بار هم با وجودی که او در کسوت امام جمعه تهران بود، صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نگردید. با این حال صدیقی در آستانه انتخابات پنجم در نقد کسانی که در امتحان خبرگان شرکت نکرده‌اند گفت: «اجازه اجتهاد به جای آزمون در قانون جایگاهی ندارد.»[۱۱]

مخالفان جمهوری اسلامی ایران رد صلاحیت فردی مانند کاظم صدیقی را «غیرعادی» می‌دانند. رادیو فردا در مصاحبه‌ای واکنش آقای صدیقی به رد صلاحیت خود را نشانه این می‌داند که این مسئله «بخشی از پروژه مهندسی انتخابات خبرگان برای حفظ مشی نمایشی و فرمایشی» این مجلس است و دلیل آن گفتگو امام جمعه تهران با خبرگزاری تسنیم است که در آن اگرچه صحبت مستقیمی دربارهٔ رد صلاحیت خود نکرده اما گفته‌است: «کسانی که احراز صلاحیت نشده‌اند اگر مومن‌اند بگویند الهی رضا برضائک» و در نتیجه روزنامه کیهان با برجسته کردن این سخنان آقای صدیقی، از شورای نگهبان تمجید کرده و نوشته که این نهاد «تحت تأثیر جوسازی‌های داخلی و خارجی قرار نگرفته و در بررسی صلاحیت‌ها صرفاً براساس قانون عمل کرده‌است». زیرا شورای نگهبان در آن روزها به شدت از سوی افرادی مانند رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام (اکبر هاشمی رفسنجانی) و رئیس‌جمهور ایران (حسن روحانی) تحت انتقاد قرار داشته‌است.[۱۲]

امام جمعه تهران

در هنگام اعتراضات پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸، سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در طی حکمی صدیقی را به عنوان امام جمعه تهران منصوب کرد.[۱۳]

ستاد امر به معروف و نهی از منکر

صدیقی در تیر ۱۳۹۷ جایگزین احمد جنتی در ستاد امر به معروف و نهی از منکر شد.[۱۴] شروع به فعالیت نیروهای موسوم به حجاب‌بان در دوره ریاست او بر این ستاد رقم خورد.

اتهام فساد مالی

به گفته یاشار سلطانی، که پیشتر اسناد مربوط به جنجال خانه‌های نجومی و خبر سوءاستفاده شهرداری تهران از پارک لویزان در جریان مراسم عروسی دختر محمدباقر قالیباف[۱۵] را افشا کرده بود،[۱۶] مدرسه علمیه امام خمینی در منطقه ازگل تهران که تحت تولیت کاظم صدیقی اداره می‌شود، باغی به مساحت ۴٬۲۰۰ متر داشته‌است که قیمت روز آن، حدود ۱٬۰۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. اما آبان ۱۴۰۲، شرکتی به نام «مؤسسه غیر تجاری پیروان اندیشه‌های قائم» ثبت می‌شود و بعد از آن، اسناد مالکیت این باغ گران بها به نام این شرکت می‌شود. مالکان این شرکت کاظم صدیقی و چند تن از پسران و دوستان او هستند و عروسش نیز بازرس شرکت است.[۱۷]مدرسه علمیه امام خمینی تهران در خیابان گلستان شرقی در منطقه یک تهران قرار دارد. این مجموعه در ۲۳ هزار متر زمین شامل برج باغ، ۲۵ واحد آپارتمانی خانه‌های مسکونی برای استادان، مسجد، استخر، مجموعهٔ ورزشی و ساختمان حوزه علمیه است.[۱۸][۱۹]

این افشاگری واکنش‌های گسترده‌ای را در میان مردم و چهره‌های سیاسی داخل کشور به وجود آورد.[۴] صدیقی چند روز بعد در ۲۷ اسفند ۱۴۰۲ در نامه‌ای خطاب به دادستان تهران ادعا کرد شخصی که سابقاً مورد اطمینان او بود و مسئولیت‌هایی نیز در شرکت بر عهده داشته با جعل امضایش این ملک ۴۲۰۰ متری واقع در شمال تهران را به شرکت او منتقل کرده‌است.[۲۰][۲۱] او از قوه قضائیه درخواست ورود جدی در مسئله را داشت.

در اوایل فروردین ۱۴۰۳، حوزه علمیه امام خمینی در بیانیه‌ای تأیید کرد که صدیقی شخصاً سند انتقال ملک را در دفترخانهٔ اسناد رسمی امضا کرده و «جعل امضا» در مفاد و اساس‌نامه موسسه صورت گرفته است..

[۲۲]

مواضع و دیدگاه‌ها

صدیقی بارها دیدگاه‌های اغراق‌آمیز و جنجال‌برانگیزی گفته‌است. منتقدانش از او با القابی همچون «شیخ گریان» و «شیخ کذاب» یاد کرده‌اند.[۴]

پیروی از ولایت فقیه

  • صدیقی گفته‌است: «انسان‌هایی که در باطنشان تکبر و قدرت‌طلبی باشد مسئله ولایت فقیه را نمی‌پذیرند و با آن کنار نمی‌آیند. در پیروی از ولایت فقیه گروه‌هایی مانند نهضت آزادی و غیره نمی‌توانند موفق باشند زیرا در این مرحله اشخاص مطرح نیستند بلکه پیروی از خداوند مطرح است و جایی برای قدرت‌طلبی نیست. امروز نیز جریان استکبار که در راس آن آمریکا قرار دارد و در مقابل خلافت الهی ایستاده‌است. استکبار این راه را ادامه می‌دهد و تا آخر در مقابل ولایت است.»[۲۳]
  • او در اظهاراتی جنجالی بیان کرد: «رهبری (خامنه‌ای) اولین حرف را در راس هرم طراحی می‌کرد که خودش می‌جوشد، خودش وجود دارد، خودش حضور دارد، خودش علم دارد، خودش معرفت دارد و خودش خودش نیست و خدا در وجود او تجلی کرده‌است.»[۲۴]

رابطه خامنه‌ای و امام زمان

وی به نقل فردی روایتی را دربارهٔ نظر موافق امام زمان دربارهٔ خامنه‌ای بیان کرده که «پرسیدم آقا، حضرت آقا در نظر شما چطور هستند؟ حضرت فرمودند ایشان از مایند». صدیقی، سپس می‌گوید: «به قدری این جریان من را شارژ کرده. ما رهبری داریم که قماش [از جنسِ] حضرت است».[۲۵]

کاظم صدیقی در تیر ۱۳۹۱ هم از قول یک روحانی مورد اعتماد خود مدعی شد که «آیت‌الله خامنه‌ای مکرر خدمت حضرت تشرف داشته‌است، ولی نشناخته»، و افزود: «وجود مبارک امام زمان در عرفات با اسم ایشان [رهبر] را دعا می‌کرد».[۲۵]

اعتراضات به انتخابات ۱۳۸۸

صدیقی به با اشاره به وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و فتنه خواندن آن افزود: «فتنه ۸۸ یک فتنه عادی نبود و از ابتدای انقلاب تا به امروز فتنه‌ای به عظمت فتنه ۸۸ نداشتیم، تنها می‌توان جنگ جمل را تا حدی شبیه به فتنه ۸۸ دانسته و گفته‌است: در فتنه ۸۸ کسانی که زیر عبای امام رشد کردند، سر سفره امام نشستند، آبرو از امام و انقلاب گرفتند، اینها آمدند و با دشمن همنوا شدند. تقلب بهانه جرقه‌ای بود برای کشاندن مردم به خیابانها. اما همان‌طور که امام باج ندادند، ما هم باج نخواهیم داد و عقب‌نشینی نمی‌کنیم. آقای اوباما و رؤسای انگلیس و فرانسه و اسرائیل از این آقایان حمایت می‌کنند، چه رذالتی بالاتر از این. خارجیها پول خرج کردند و از فتنه گران حمایت کردند، اما در فتنه عظیم ۸۸ معجزه الهی این بود که بدون خونریزی فتنه سرکوب شود.»[۲۶]

آل‌سعود

«پدران آل‌سعود آمریکا و انگلیس هستند. اینها خودشان کاره‌ای نیستند و هم قبله اول و هم قبله دوم ما را در اختیار صهیونیست‌ها قرار دادند. اینها مأموریت جنگ نیابتی با یمن مظلوم را دارند و زورشان به هیچ‌کسی نمی‌رسد. تضادی با صهیونیست و استکبار ندارند. صدیقی اضافه کرد: اینها می‌خواهند اسلام را بد جلوه دهند و مأموریت دوم آن‌ها این است که مسلمان‌کشی کنند. نیروهای آن‌ها برای امنیت حجاج آمادگی نداشتند. آنچه برایشان مهم است این است که به یمن حمله کنند و تمرکزی برای برگزاری مراسم حج نداشتند. اهتمامی هم برای این موضوع وجود ندارد.»[۲۷]

زنده‌شدن مصباح یزدی

چند روز پس از مرگ محمدتقی مصباح یزدی، کاظم صدیقی در تلویزیون حکومتی ایران روایتی را نقل کرد که بر اساس آن مصباح یزدی در هنگام شفاعت خواستن غسال، «چشمانش را باز کرده و پس از یک لبخند مهربانانه دوباره چشم‌هایش را بسته»‌. این گفته صدیقی موجب بازتابی گسترده در شبکه‌های اجتماعی شد.[۲۸][۲۹]

وضعیت معیشتی مردم

«مردم شهرها و کشورها اگر خدا را در نظر می‌گرفتند مبتلا به مشکلات معیشتی نمی‌شدند.»[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «زندگی‌نامه کاظم صدیقی». همشهری آنلاین. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۴.
  2. ««سخنرانی آیت‌الله صدیقی؛ بهمن ماه 95؛ نائب رئیس شورای حوزه علمیه تهران»». ثقلین • پرتال علوم اسلامی. دریافت‌شده در ۱۴ بهمن ۱۳۹۵.
  3. Pilcher، Pat (۲۰۱۰-۰۴-۲۵). «Islamic cleric causes Boobquake» (به انگلیسی). شاپا 1170-0777. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۵-۱۵.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ ۴٫۶ ۴٫۷ ۴٫۸ «پنج نکته دربارهٔ کاظم صدیقی، «شیخ گریان» متهم به «زمین‌خواری»». رادیو فردا. ۲۹ اسفند ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۰ مارس ۲۰۲۴.
  5. «حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ کاظم صدیقی و معاونین محترم محاکم عمومی تهران». انصار الخمینی. ۱ دی ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۳۹۵-۰۱-۰۶.
  6. ««اختصاصی فارس/ انتصابات جدید در قوه قضاییه»». خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۱۳۹۲-۰۶-۱۵.
  7. ««مراسم تودیع و معارفه ۳مسوول عالی قوه قضائیه برگزار شد»». فرهیختگان آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ شهریور ۱۳۹۲.
  8. Andreas (۲۰۲۱-۰۱-۱۳). «⏯ روح‌الله حسینیان دربارهٔ نقش کاظم صدیقی، امام جمعه تهران، در اعدام‌های دهه ۶۰ (اردیبهشت ۹۸)». پایگاه خبری / تحلیلی نگام. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۵.
  9. «مدرسه علمیه امام خمینی». مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۴.
  10. «تکلیف لیست مصباح مشخص می‌شود». آفتاب. ۱۳۸۵-۰۸-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  11. «آیت‌الله صدیقی: اجازه اجتهاد به جای آزمون در قانون جایگاهی ندارد». rajanews.com. ۲۰۱۶-۰۱-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  12. ««همه ردصلاحیت‌های خبرگان؛ از امام جمعه تهران تا رئیس قرارگاه عمار»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۵.
  13. ««ائمه جمعه تهران؛ از حضوری ۳ هفته‌ای تا ۴۲۴ حضور»». خبر گزاری فارس. دریافت‌شده در ۶ مرداد ۱۳۹۲.
  14. «کاظم صدیقی رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر شد». iqna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۷.
  15. «قرق پارک لویزان برای عروسی دختر قالیباف؛ شایعه یا واقعیت؟». نو اندیش. ۱۳۹۵-۰۴-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  16. «قرق پارک جنگلی لویزان برای عروسی دختر قالیباف؟». رادیو فردا. ۲۰۱۶-۰۷-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  17. سلطانی، یاشار (۲۰۲۴-۰۳-۱۳). «زمین‌خواری ۱۰۰۰ میلیاردی آیت‌الله صدیقی و پسران». سایت رسمی یاشار سلطانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۵.
  18. «حجت‌الاسلام حاج شیخ کاظم صدیقی را بشناسیم». dana.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  19. «کاظم صدیقی روحانی مردمی یا لاکچری‌نشین حوزه علمیه ازگل ؟». رویداد۲۴. ۱۴۰۰-۰۸-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۹.
  20. «کاظم صدیقی دربارهٔ انتقال مالکیت باغ چهار هزار متری در شمال تهران: جعل امضا و خیانت در امانت شده‌است». BBC News فارسی. ۲۰۲۴-۰۳-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۷.
  21. «امام جمعه موقت تهران مدعی است در موضوع «زمین‌خواری» امضای او «جعل شده‌است»».
  22. «حوزه علمیه امام خمینی بیانیه جدید داد: صدیقی شخصاً سند انتقال باغ را امضا کرده‌است اما نمی‌دانست دارد به خود و پسرانش منتقل می‌کند». عصر ایران. ۲ فروردین ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۲۲.
  23. ««پیروی از ولایت فقیه در راس امتحان انسان‌ها قرار دارد»». خبر گزاری تسنیم. دریافت‌شده در ۲۳ شهریور ۱۳۹۴.
  24. «روزنامه جمهوری اسلامی خطاب به خطیب جمعه تهران: آقای صدیقی! دقت کنید که چه می‌گویید». ۶ مهر ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مهر ۱۳۹۸.
  25. ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ «ادعای امام جمعه تهران در مورد دیدار آیت‌الله خامنه ای با امام زمان+ فیلم». دیدبان ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۵.
  26. ««عده‌ای سر سفره شهدا ثروت اندوخته و با فتنه گران همدست شدند»». خبر گزاری مهر. دریافت‌شده در ۹ دی ۱۳۹۱.
  27. ««آمریکا و انگلیس پدران آل‌سعود هستند»». خبر گزاری فارس. دریافت‌شده در ۱۳۹۴-۰۷-۱۷.
  28. «روایت عجیب کاظم صدیقی از باز شدن چشم آیت‌الله مصباح یزدی هنگام غسل دادن». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۱-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۲.
  29. «امام جمعه تهران روایت «چشم باز کردن مصباح» بعد از مرگ را گردن «غسال» انداخت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۳.
  30. «واکنش تند یک روزنامه به سخنان صدیقی در نماز جمعه». فرارو. ۲۲ آبان ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.
  31. «واکنش‌ها به سخنان کاظم صدیقی؛ 'نزول باران دعای مسئولان، سیل گناه مردم'». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.
  32. «واکنش تند یک روزنامه به سخنان صدیقی در نماز جمعه تهران». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.
  33. «واکنش مردم به ادعای عجیب امام جمعه موقت تهران دربارهٔ عامل مشکلات معیشتی ایرانیان!». اقتصادنیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.
  34. «واکنش روزنامه جمهوری اسلامی به خطبه صدیقی در نماز جمعه تهران». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۱۱-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.
  35. «مردم شهرها و کشورها اگر خدا را در نظر می‌گرفتند مبتلا به مشکلات معیشتی نمی‌شدند». ایسنا. ۲۰۲۱-۱۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۱۴.

پیوند به بیرون