محمد مخبر

با محمدرضا مخبر اشتباه نشود.

محمّد مخبر
رئیس‌جمهور موقت ایران
متصدی
آغاز به کار ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳
رهبر	سید علی خامنه‌ای
پس از	سید ابراهیم رئیسی
عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام
متصدی
آغاز به کار ۲۹ شهریور ۱۴۰۱
گمارنده	سید علی خامنه‌ای
رئیس	صادق لاریجانی
هفتمین معاون اول رئیس‌جمهور ایران
متصدی
آغاز به کار ۱۷ مرداد ۱۴۰۰
رئیس‌جمهور	سید ابراهیم رئیسی
پس از	اسحاق جهانگیری
رئیس ستاد اجرایی فرمان امام
دوره مسئولیت ۲۴ تیر ۱۳۸۶ – ۱۶ آذر ۱۴۰۰
گمارنده	سید علی خامنه‌ای
پس از	محمدجواد ایروانی
پیش از	سید پرویز فتاح
اطلاعات شخصی
زاده	محمد مخبر دزفولی ۴ تیر ۱۳۳۴ ‏(۶۸ سال) دزفول، ایران
حزب سیاسی	بدون عضویت حزبی
تحصیلات	دکترای حقوق بین‌الملل دکترای مدیریت
پیشه	سیاستمدار
هیئت دولت	دولت سیزدهم

محمّد مخبر دزفولی (زادهٔ ۴ تیرِ ۱۳۳۴) سیاستمدار و مدیر اجرایی ایرانی است که از سال ۱۴۰۰ در دولت سیزدهم به‌عنوان هفتمین معاون اول رئیس‌جمهور ایران و پس از درگذشت رئیس‌جمهور سید ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد براساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری به مدت ۵۰ روز به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت مشغول به کار است. او همچنین از سال ۱۴۰۱ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

او پیش از این ریاست ستاد اجرایی فرمان امام، معاونت بازرگانی و حمل و نقل بنیاد مستضعفان، ریاست هیئت مدیره بانک سینا و معاونت استانداری خوزستان را بر عهده داشته است. او همچنین پیش از فعالیت در بنیاد مستضعفان، در سِمت معاون اجرایی و مدیر عامل شرکت مخابرات خوزستان و مدیر عامل شرکت مخابرات دزفول مشغول بوده است.

مخبر در ژانویه ۲۰۲۱ توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا به دلیل سرکوب مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران تحریم شد.

زندگی و فعالیت سیاسی

محمّد مخبر دزفولی در تیر ۱۳۳۴ در دزفول زاده شد. پدرش شیخ عبّاس، مدتی امام جمعه موقت دزفول بود.

مقاطع ابتدایی تحصیل را در دزفول و اهواز گذراند و سپس در مقطع کارشناسی در رشته‌ مهندسی برق و پس از آن در مقطع کارشناسی‌ارشد در رشته‌ی مدیریت با گرایش سیستم‌ها تحصیل نمود. مقطع دکتری را نیز در رشته مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی به پایان رساند. وی همچنین دارای مدرک دکتری حقوق بین‌الملل است.

هم‌میهن در مقاله‌ای نوشت که مخبر همراه با افرادی مانند محمد جهان‌آرا، علی شمخانی و محسن رضایی عضو گروه منصورون بوده است؛ منصورون در خوزستان شکل گرفت و در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ علیه حکومت پهلوی فعالیت می‌کرد. او پس از آغاز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خوزستان به‌عنوان مسئول بهداری سپاه دزفول گماشته شد و در جنگ ایران و عراق این سمت را بر عهده داشت.

مخبر پس از پایان جنگ، مدیرعامل شرکت مخابرات دزفول، معاون اجرایی شرکت مخابرات استان خوزستان و سپس مدیر عامل این شرکت شد. او زمانی هم معاونت استانداری خوزستان را عهده‌دار بود. سپس به تهران رفت و در زمان ریاست محمد فروزنده بر بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، مناصب مهمی مانند معاونت حمل‌ونقل و بازرگانی این بنیاد را بر عهده گرفت. در همین زمان گفته شد او نقش برجسته‌ای در خروج شرکت مخابراتی ترکسل از مناقصه پروژه اپراتور دوم تلفن همراه و جایگزین کردن گروه ام‌تی‌ان در کنسرسیوم ایرانسل داشته است. مخبر سپس به‌عنوان نایب رئیس هیئت مدیره ایرانسل برگزیده شد. مخبر همچنین ریاست هیئت مدیره بانک سینا را عهده‌دار بود که زیر نظر بنیاد مستضعفان فعالیت می‌کرد.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در تیر ۱۳۸۶ مخبر را به ریاست ستاد اجرایی فرمان امام منصوب کرد. مؤسسه دانش‌بنیان برکت از زیرمجموعه‌های اصلی ستاد است که در زمان ریاست مخبر راه‌اندازی شد. در زمان دنیاگیری کووید-۱۹ در ایران، پروژه ساخت واکسن کوو ایران برکت به پروژه‌ای مهم و جنجالی تبدیل شد. اما در نهایت این واکسن رونمایی شد و دختر مخبر نخستین فردی معرفی شد که این واکسن را تزریق کرد. مخبر تا ۱۴۰۰ به مدت ۱۴ سال ریاست ستاد اجرایی فرمان امام را بر عهده داشت.

مخبر در ۱۷ مرداد ۱۴۰۰ طی حکمی از سوی سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور وقت، به‌عنوان معاون اول رئیس‌جمهور گماشته شد. به گفتهٔ بی‌بی‌سی فارسی، او ریاست «ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی» را گرفت تا وضعیت اقتصاد را سر و سامان دهد، اما شواهد حاکی از آن است که کارنامهٔ موفقی نداشته است.

محمد مهاجری، فعال رسانه‌ای اصولگرا، در توصیف مخبر و نقش او در دولت رئیسی نوشت: «او با تیزهوشی سیاسی، به ندرت وارد گود می‌شود و به گونه‌ای عمل می‌کند که ناکارآمدی‌های دولت رئیسی به حساب او منظور نمی‌شود. درست مثل کسی که وارد دریا می‌شود اما خیس نمی‌شود.» جواد کریمی قدوسی در تیر ۱۴۰۱ در نوشت «مخبر از توانایی لازم برای این جایگاه برخوردار نیست» و هشدار داد که «ماندن ایشان برای یک‌ساعت هم ضرر است».

مخبر در شهریور ۱۴۰۱ با حکم خامنه‌ای به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد. در دی ۱۴۰۱ تصاویری از مخبر منتشر شد که در رویدادی کم‌سابقه در جلسه سران سه قوه شرکت کرده بود. بسیاری انتشار تصاویر او در این جلسه را به عنوان پیامی به منتقدانش ارزیابی کردند.

به دنبال سانحه سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، همان روز جلسه هیئت دولت به ریاست مخبر برگزار شد و مواردی از دستور جلسه به تصویب رسید. پس از اعلام خبر کشته‌شدن رئیسی در سانحه سقوط بالگرد، جلسه فوق‌العاده هیئت دولت به ریاست مخبر آغاز شد. او به‌مدت ۵۰ روز مسئولیت‌های ریاست‌جمهوری را بر عهده خواهد داشت و طبق قانون اساسی، پس از آن انتخابات ریاست‌جمهوری مجدداً برگزار می‌شود.

فساد مالی

همچنین ببینید: فهرست فسادهای مالی در جمهوری اسلامی و آقازاده‌ها

سجاد مخبر، فرزند محمد مخبر روابط تجاری و رانتی خاصی با بانک پاسارگاد دارد؛ موضوعی که در همان زمان انتصاب مخبر به معاون اولی رئیس دولت حواشی زیادی به وجود آورد. بسیاری سجاد مخبر را یکی از ابربدهکاران بانکی و آقازاده‌ای دارای چندین شغل معرفی کرده‌اند. علی‌رغم این که در زمان انتصاب محمد مخبر به عنوان معاون اول ابراهیم رئیسی، فعالیت‌های اقتصادی فرزند او تکذیب شدند، بررسی‌ها نشان می‌دهند که واقعیت امر چیز دیگری است. سجاد مخبر در حال حاضر عضو و بعضاً رئیس هیئت مدیره هفت شرکت است که چهار مورد از آن‌ها، یعنی شرکت‌های جزو زیرمجموعه‌های بانک پاسارگاد به‌شمار می‌روند. «شرکت پارسی فارمد پاسارگاد» که ریاست هیئت مدیره آن بر عهده سجاد مخبر است، یکی از زیرمجموعه‌های بانک پاسارگاد و از بدهکاران این بانک است. او هم‌چنین مدیرعاملی «شرکت نسیم سلامت پاسارگاد» را برعهده دارد که دو عضو دیگر هیئت مدیره آن، مجید قاسمی و سیدکاظم میرولد، از اعضای هیئت مدیره بانک پاسارگاد هستند. سجاد مخبر به نمایندگی از «شرکت سرمایه‌گذاری پارس آریان» که از بدهکاران بانک بوده، نایب رئیس هیئت مدیره «شرکت پیشگامان امین سرمایه پاسارگاد» نیز هست. در غیاب نظارت صحیح بر عملکرد بانک‌ها و بر اثر فساد سیستماتیک در همه اجزای حکومت، آنچه در بانک پاسارگاد رخ داده، نشان از فسادی بزرگ دارد. البته می‌توان گفت این تنها نوک کوه یخ فساد در سیستم بانکی ایران است. ایران اینترنشنال به اطلاعاتی اختصاصی از دو دلال نفتی کارتل‌های اقتصادی وابسته به علی خامنه‌ای دست پیدا کرده که نشان می‌دهد دلالان نفتی ستاد اجرایی فرمان امام با همدستی بانک پارسارگاد میلیون‌ها دلار از نفت ایران را فروخته و پول آن را تصاحب کرده‌اند. طبق اطلاعات دریافتی، ستاد اجرایی فرمان امام در زمانی که محمد مخبر، معاون اول دولت رئیسی، ریاست آن را به عهده داشت، با همکاری چند دلال نفتی، بانک پاسارگاد و شورای عالی امنیت ملی به فروش غیرقانونی نفت و دور زدن تحریم‌ها اقدام می‌کرد. این اطلاعات نشان می‌دهد شبکه‌ای به نام «کمیته پوششی» در شورای عالی امنیت ملی با اختیار تام تحت عنوان دور زدن تحریم‌ها، برای واسطه‌ها کدهای اعتباری کلان صادر کرده‌اند. این کمیته همچنان فعال است و یحیی علوی، دبیر این کمیته پوششی، محمد میرمحمدی، معاون اقتصادی شورای عالی امنیت ملی و علی اکبر احمدیان، دبیر این شورا، اعضای اصلی آن هستند. در حال حاضر، علی اکبر احمدیان در این کمیته جانشین علی شمخانی شده است.

تحریم‌ها

در ژوئیه سال ۲۰۱۰ میلادی، اتحادیه اروپا مخبر را در فهرست افراد و اشخاصی قرار داد که در فعالیت‌های مربوط به موشک‌های بالستیک و هسته‌ای مورد تحریم قرار می‌گرفتند اما دو سال بعد نام او را از آن فهرست حذف کردند.

وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱ مخبر را تحریم کرد و به فهرست «شهروندان ویژه برگزیده» (اس‌دی‌ان) اضافه کرد. استیون منوشن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، گفت: «ایالات متحده با هدف گرفتن کسانی که ادعا می‌کنند به مردم ایران کمک می‌کنند ولی ثروت خود را افزایش می‌دهند، ادامه می‌دهد.» در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا تأکید شده است که افرادی و نهادهایی تحریم شده به سرکوب سیستماتیک مخالفان، مصادره زمین و دارایی معترضان سیاسی، اقلیت‌های مذهبی و تبعیدی‌ها متهم شده‌اند.

کتاب‌شناسی

• اقتصاددانان برتر جهان (۱۳۹۲)، جلد اول، انتشارات نور علم
• معاذیر معاف‌کننده مجازات‌ها در اساسنامهٔ دیوان بین‌المللی کیفری (۱۳۹۳)، انتشارات نور علم
• رهیافتی به توسعهٔ اقتصادی توأم با عدالت (۱۳۹۴)، انتشارات دانشگاه امام صادق
• رشد اقتصادی شتابان در ایران (۱۳۹۵)، نشر چالش

جستارهای وابسته

• گروه دارویی برکت