علی‌محمد فره‌وشی

علی‌محمّد فره‌وشی
زادهٔ	۱۲۵۴ دولت‌آباد اصفهان
درگذشت	۱۳۴۷ (۹۴ سال) تهران
دیگر نام‌ها	مترجم همایون، علی‌محمد مترجم همایون فره‌وشی
شناخته‌شده برای	از پایه‌گذاران مدارس نوین در ایران و از نخستین نویسندگان کتاب‌های درسی جدید برای دانش‌آموزان ایرانی

علی‌محمد فره‌وشی ملقب به مترجم همایون، یا: علی محمد مترجم همایون فره‌وشی (زاده ۱۲۵۴ - درگذشته ۱۳۴۷)، از پایه‌گذاران مدارس نوین در ایران و از نخستین نویسندگان کتاب‌های درسی جدید برای دانش‌آموزان ایرانی به‌شمار می‌رفت. مترجم همایون همچنین تسلط کم‌مانندی بر زبان فرانسوی داشت و از جمله مترجمان زبردست ایران شناخته می‌شد و از جمله برخی از سفرنامه‌های مهم مستشرقین اروپایی در ایران را برای نخستین بار به فارسی ترجمه نمود.

فره‌وشی یکی از فعالان سیاسی عصر قاجار بود و در تکاپوهای مشروطه خواهی نیز دست داشت. او در حدود سن ۸۶ سالگی، گزارشی از تکاپوهای هم‌مسلکان خویش به نام آزادمردانی که مشعل مشروطیت را برافروختند را نگاشت.

زندگی‌نامه

علی‌محمد فره‌وشی در در دولت‌آباد اصفهان زاده شد. تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش به انجام رسانید. سپس برای تحصیل عربی و مبانی طب به تهران رفت و مدتی در تهران تحصیل کرد. و سپس استانبول را برای تکمیل تحصیلات خویش انتخاب کرد و مدتی نیز در آنجا تحصیل نمود. پس از بازگشت از استانبول، در مدرسۀ دارالفنون به فراگیری زبان فرانسه و ریاضیات پرداخت و بعد وارد خدمت وزارت فرهنگ گردید. وی کار خود را در وزارت فرهنگ با سرپرستی دبستان دانش و آموزگاری زبان و ریاضی در مدرسۀ کمالیه شروع کرد. مترجم همایون سپس به‌عنوان کارمند وزارت فرهنگ، و در مناصب و مسئولیت‌های مختلف فرهنگی به شهرهای مختلف ایران، همچون کرمان، زنجان، تبریز، ارومیه و اصفهان انتقال یافت و عمدتاً در رده‌های بالای فرهنگ (آموزش و پرورش) شهرستان‌ها و استان‌های مختلف خدمت کرد. وی در دوران خدمت خویش، مدارس بسیاری را در نقاط مختلف ایران تأسیس نمود.

از جمله مهم‌ترین مسئولیت‌ها و مشاغل او می‌توان به این موارد اشاره نمود: بازرس عالی وزارت فرهنگ، ریاست ادارۀ معارف زنجان، ریاست مدرسۀ معقول و منقول چهارباغ اصفهان، سرپرستی مدارس ارامنه در جلفا، سرپرستی آموزشگاه‌های زرتشتیان در تهران.

وی در کنار مشاغل مهم خود در وزارت فرهنگ، به کار تألیف و ترجمه نیز اشتغال داشت و علاوه بر تألیف برخی کتاب‌های درسی مدارس، ترجمه‌ها و تألیفات متعدد دیگری در زمینه‌های گوناگون دیگر نیز از خود به یادگار گذاشت.

درگذشت

وی سرانجام در سال ۱۳۴۷ خورشیدی و در سن ۹۴ سالگی در تهران درگذشت.

زندگی شخصی

بهرام فره‌وشی، زبان‌شناس، و متخصص زبان‌های ایرانی و فرهنگ ایران باستان، فرزند وی است. فرزاد فره‌وشی کارگردان سینما و گوینده از نوادگان علی‌محمد فره‌وشی است.

آثار

از علی‌محمد مترجم همایون فره‌وشی، ترجمه‌های زیادی از کتاب‌های مربوط به ایران و همین‌طور چندین تألیف درسی در رشته‌های گوناگون برای مدارس به یادگار باقی مانده‌است. از جمله آثار وی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

تألیفات

• حساب سال اول
• حساب مقدماتی
• اصول جبر و مقابله
• حساب مظفری
• حساب نوین
• حل المسائل جبر
• هندسه
• علم الاشیاء
• جغرافیای راهنما
• دستور دانش
• باستان نامه
• ایرانی که من شناخته‌ام

ترجمه‌ها

تصویر جلد کتاب «مذاهب ملل متمدنه»

• مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی نوشتۀ آرتور دوگوبینوکه در زمان حیات سید علی‌محمد شیرازی، سفیر فرانسه در ایران بود. فره‌وشی خود را در این کتاب با نام (ع- ف) معرفی نموده‌است.
• ترجمۀ سفرنامۀ مادام ژان دیولافوا (سفرنامۀ ایران، کلده و شوش)
• ترجمۀ سفرنامه از خراسان تا کشور بختیاری، نوشتۀ: هانری رنه دالمانی (این سفرنامۀ مهم، در سال ۱۳۳۳ خورشیدی، توسط عبدالحسین صنعتی‌زاده کرمانی از اروپا به ایران آورده شد و ابراهیم رمضانی مدیر کتابفروشی ابن‌سینا آن را خریداری نمود و برای ترجمه در اختیار علی‌محمد فره‌وشی متخلص به مترجم همایون گذاشت.)
• ترجمۀ روبنسون سوئیس
• خاطرات و سفرنامه موسیو نیکیتین کنسول سابق روس در ایران

دربارهٔ او

مهدی بامداد در کتاب شرح حال رجال ایران، ضمن تجلیل از علی‌محمد مترجم همایون فره‌وشی، وی را از خدمتگزاران حقیقی فرهنگ ایران و از معلمان کهنسالی دانسته که سالیان دراز در تهران و بسیاری از شهرهای ایران، چون زنجان، ارومیه، کرمان، تبریز و اصفهان، سمت‌های مهم فرهنگی داشته است. وی همچنین فره‌وشی را از معلم‌های بسیار خوب وزارت فرهنگ می‌داند، که شاگردانش از معلومات و تدریس او، خوب استفاده می‌کردند و به‌لحاظ اخلاقی نیز، مرد بسیار نیکی بود.

منابع

• بامداد، مهدی (۱۳۴۷)، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری (جلد ۵)، تهران: زوار
• شرح حال علی‌محمد مترجم همایون فره‌وشی در وبسایت آفتاب
• معرفی سفرنامه دالمانی در دانشنامه رشد